Σε ένα τεύχος ΚΟΜΙΞ με κιτρινισμένες σελίδες τα παπιά της Λιμνούπολης έχουν ανακαλύψει την ελευθερία της τηλεργασίας. Κάνουν τα πάντα από τους υπολογιστές τους. Σιγά σιγά αρχίζουν να μην κυκλοφορούν ούτε για ψώνια, ούτε για βόλτα. Ολη η πόλη δικτυώνεται. Οσο περνά ο καιρός, όμως, συνειδητοποιούν πως τα θετικά της «απομακρυσμένης» ζωής είναι τελικά λιγότερα από τα αρνητικά. Ετσι, βγαίνουν έξω, κόβουν τα καλώδια που έχουν κατακλύσει τους δρόμους κι επιστρέφουν στις παλιές τους εργασιακές συνήθειες. Οταν οι δημιουργοί του Ντόναλντ Ντακ και του Σκρουτζ ΜακΝτακ έγραφαν αυτή την ιστορία, η ψηφιακή εποχή ήταν ακόμη το μέλλον. Κι όμως, είχαν προβλέψει τους κινδύνους μιας απόλυτης επικράτησης του προθέματος «τηλε-» μπροστά από κάθε δραστηριότητα της καθημερινότητας. Η δικτυωμένη Λιμνούπολη θα μπορούσε να κρύβει πολλές χρήσιμες αλήθειες, αλλά και να αναδεικνύει αρκετούς, εξίσου επωφελείς μύθους για την τηλεργασία τώρα που στις πραγματικές πόλεις συζητούν για τη μορφή που θα αποκτήσει η αγορά εργασίας στη μετά COVID-19 περίοδο.
Στην κουβέντα συμμετέχουν τόσο οι πολέμιοι όσο και οι υποστηρικτές της τηλεργασίας. Στα επιχειρήματα της μιας και της άλλης πλευράς βρίσκει κανείς πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Και για όσους την παρακολουθούν πιο στενά, ίσως το μυστικό της επιτυχίας να εντοπίζεται σε ένα υβριδικό μοντέλο – σε ένα, δηλαδή, που θα κατορθώσει να συνδυάσει τα υπέρ της με τα οφέλη της φυσικής παρουσίας σε έναν εργασιακό χώρο.
Το τέλος του γραφείου;
Είναι πολλοί εκείνοι που έχουν σπεύσει να κηρύξουν το τέλος του γραφείου όπως το ξέραμε. Τα νούμερα των τάσεων που καταγράφονται στηρίζουν την πεποίθησή τους. Σήμερα υπολογίζεται ότι το 40% των Ευρωπαίων τηλεργάζεται. Πριν από το 2020 γύρω στο 5% των εργαζομένων στην Ενωση δούλευε σε μόνιμη βάση από το σπίτι του. Το ποσοστό αυτό δεν είχε μεταβληθεί ιδιαίτερα από το 2009 σύμφωνα με το περιοδικό για την έρευνα και την καινοτομία της ΕΕ «Horizon».
Κάποιοι τομείς είχαν φυσικά μεγαλύτερη εμπειρία τηλεργασίας από άλλους – κυρίως οι επαγγελματίες των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής. Το 2019 η αποκαλούμενη και «απομακρυσμένη εργασία» ήταν συνηθισμένη στις σκανδιναβικές χώρες σαν τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία – εξ ου μάλλον κι εκεί φέτος παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη έκρηξή της. Για την ερευνητική υπηρεσία της Κομισιόν, Joint Research Centre, αυτό οφείλεται και σε πολιτισμικούς λόγους. Τα περισσότερα εργασιακά περιβάλλοντα στη Νότια Ευρώπη παρέμεναν μέχρι το ξέσπασμα της πανδημίας αρκετά παραδοσιακά.
Οι αλλαγές που έφερε ο ιός ήδη αντιμετωπίζονται περισσότερο ως προπομποί μιας διαφορετικής αγοράς εργασίας παρά σαν μια παρένθεση που θα κλείσει με το εμβόλιο. Ενας αξιωματούχος της Επιτροπής, που μίλησε ανώνυμα στην ευρωπαϊκή έκδοση του «Politicο», παραδέχθηκε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αρχίσει να «επεξεργάζεται την ευρύτερη και πιο γενικευμένη χρήση της τηλεργασίας» και «θα συνεχίσει την προσπάθεια να μειώσει τους χώρους γραφείων». Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στο Ευρωκοινοβούλιο, όπου σχεδιάζεται η επικαιροποίηση των κανόνων τηλεργασίας για τους υπαλλήλους του, καθώς και η επαναξιολόγηση της φυσικής του επέκτασης με βάση «τα περιβαλλοντικά κόστη». Οι θεσμοί-εργοδότες φαίνεται να ακολουθούν την τάση των ιδιωτών εργοδοτών – των επιχειρήσεων που έχουν διακρίνει στην πανδημία μια ευκαιρία να μειώσουν τα λειτουργικά τους έξοδα περιορίζοντας τους χώρους γραφείων στους απολύτως αναγκαίους.
Βέβαια, σε μια μελέτη της εταιρείας συμβούλων ανθρώπινου δυναμικού Adecco, που έγινε τον Μάιο σε δείγμα 8.000 ατόμων από οκτώ χώρες, το 74% των ερωτηθέντων εργαζομένων τάσσονται υπέρ ενός συνδυασμού εργασίας στο γραφείο και τηλεργασίας – ενώ αν πρέπει να διαλέξουν ένα από τα δυο, εμφανίζονται μοιρασμένοι, με το 51% να προτιμά εκείνη στο γραφείο και το 49% την απομακρυσμένη.
Τον Νοέμβριο η εταιρεία έκανε μια ανάλυση των στοιχείων της έρευνάς της και κατέληξε στο συμπέρασμα πως «οι ηγέτες προβλέπουν μια αυξητική τάση προς την απομακρυσμένη εργασία, ενώ οι εργαζόμενοι αναμένουν την επικράτηση πιο ευέλικτων προγραμμάτων εργασίας και ενός υβριδικού μοντέλου που θα συνδυάζει την απομακρυσμένη εργασία με την εργασία στο γραφείο». Υπάρχει, λοιπόν, μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων μια διάσταση προβλέψεων που ίσως υποκρύπτει και μια διάσταση απόψεων στο θέμα.
Κέρδη…
Οι θιασώτες της τηλεργασίας επικαλούνται συχνά μελέτες που είχαν διεξαχθεί πολύ πριν από τον κορωνοϊό προκειμένου να υποστηρίξουν ότι όσοι δουλεύουν από το σπίτι τους είναι συνήθως πιο παραγωγικοί. Σε μια τέτοια, που έγινε το 2014 υπό τον συντονισμό ενός καθηγητή του Στάνφορντ, βρέθηκε πως οι Κινέζοι υπάλληλοι ενός ταξιδιωτικού γραφείου που εργάζονταν από το σπίτι ήταν 13% πιο παραγωγικοί από τους συναδέλφους τους που πήγαιναν στο γραφείο. Στα ατού φυσικά προστίθενται μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ προσωπικής και εργασιακής ζωής και ο ανακτημένος χαμένος χρόνος των μετακινήσεων.
… και απώλειες
Ωστόσο, ό,τι κερδίζει κανείς σε παραγωγικότητα ενδέχεται να το χάσει σε δημιουργικότητα και καινοτόμο σκέψη. Κατά άλλες μελέτες, όταν οι άνθρωποι εργάζονται μαζί στην ίδια αίθουσα τείνουν να λύνουν γρηγορότερα τα προβλήματα που προκύπτουν. Η δε ομαδικότητα προφανώς δεν υφίσταται όταν τα μέλη της ομάδας παίζουν από διαφορετικές έδρες. Μια πρόσφατη έρευνα του Eurofound – του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας – έδειξε ότι οι εργαζόμενοι ίσως δουλεύουν περισσότερο και με μικρότερα διαλείμματα από αυτά που συστήνουν οι οδηγίες της ΕΕ όταν βρίσκονται σπίτι, ενώ υπάρχει το διόλου αμελητέο ζήτημα της κοινωνικής απομόνωσης. Στα αρνητικά, τα θολά όρια μεταξύ εργασιακού και προσωπικού χρόνου που οδηγούν σε υπερωριακή εργασία και η έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού και τεχνολογικής υποστήριξης.
Ο αντίλογος σε όσους ψηφίζουν την καθολική καθιέρωση της τηλεργασίας, πάντως, υποστηρίζει ότι όσα σήμερα επιτάσσει η υγειονομική ανάγκη δεν είναι απαραίτητο πως θα αποδίδουν εξίσου καλά αφού λήξουν οι έκτακτες συνθήκες που έχει δημιουργήσει ο COVID-19. Στη μακρινή Σίλικον Βάλεϊ, τη γη της τεχνολογικής επαγγελίας, πολλές εταιρείες προ πανδημίας απαιτούσαν από τους εργαζόμενούς τους να πηγαίνουν στο γραφείο τους. Γιατί; Ο Στιβ Τζομπς, για παράδειγμα, έλεγε ότι «η δημιουργικότητα προκύπτει από αυθόρμητα μίτινγκ, από τυχαίες συναντήσεις».
Ο Λάζλο Μποκ, γενικός διευθυντής μιας startup στο HR και πρώην επικεφαλής HR της Google, έχει αναφέρει στους «New York Times» πως η ισορροπία μεταξύ εργασίας στο γραφείο και τηλεργασίας είναι το ιδανικό. Οι ερευνητές της εταιρείας του έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτό το θεωρητικά ιδανικό μεταφράζεται πρακτικά σε 1 ½ ημέρα δουλειάς από το σπίτι το πενθήμερο.
Αν επομένως η τηλεργασία ήρθε πράγματι για να μείνει, θα πρέπει να λάβει υπόψη την κυριολεξία της επισήμανσης του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο πως ένας άνδρας που δεν έχει γραφείο να πάει περνάει μια απίστευτη δοκιμασία.
