Δυσβάστακτες θα είναι οι αυξήσεις στο ρεύμα, στη θέρμανση και στα μεταφορικά τον φετινό χειμώνα εξαιτίας της θεαματικής ανόδου της τιμής του φυσικού αερίου1 και των δικαιωμάτων εκπομπής CO2 στην ευρωζώνη.
Πού οφείλεται όμως η εκτίναξη της τιμής του φυσικού αερίου στη Γηραιά Ήπειρο;
Η γρηγορότερη επάνοδος της Κίνας σε αναπτυξιακή τροχιά εντός του 2021, σε συνδυασμό με τις εκεί υψηλότερες τιμές αγοράς, έστρεψε προς την Ασία την προσφορά των μεγαλύτερων ποσοτήτων του ρωσικού αερίου.
Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν κι οι ΗΠΑ με παράλληλο περιορισμό των εξαγωγών, επιλέγοντας την κάλυψη πρωτίστως των εσωτερικών αναγκών τους.
Ο περιορισμός του εφοδιασμού της Ευρώπης με αμερικάνικο LNG συνοδεύτηκε με την άρση των επιφυλάξεών τους για την εισροή ρωσικού φυσικού αερίου μέσω του Nord Stream ΙΙ, που αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του από το τέλος του ’21.
Η περιορισμένη ζήτηση αερίου στην Ευρώπη λόγω καραντίνας, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 2021, οδήγησε στην ψευδαίσθηση περί επάρκειας αποθεμάτων, με το 85% των κλεισμένων προθεσμιακών συμβολαίων να λήγουν στις 31.12.2021.
Η παρατηρούμενη αύξηση των τιμών διαμορφώνεται από το 15% των νέων συμβολαίων, αποτέλεσμα της αυξημένης ζήτησης μετά την καραντίνα και των μειωμένων ευρωπαϊκών αποθεμάτων σε επίπεδα 25% χαμηλότερα από αυτά της τελευταίας 5ετίας.
Τα ζητήματα με το φυσικό αέριο, εκτός της συγκυρίας της πανδημίας, είναι συνυφασμένα με τους μεγαλεπήβολους στόχους της «πράσινης μετάβασης» στην Ευρώπη καθ’ υπόδειξη του Ευρωπαϊκού Διευθυντηρίου και του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΔΟΕ).
Ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρμόδιος για το κλίμα και την Πράσινη Συμφωνία, Ολλανδός Φρανς Τίμερμαν και ο Τούρκος Εκτελεστικός Διευθυντής του ΔΟΕ Φατίχ Μπιρόλ, υποστηρίζουν με ζέση την γρήγορη μετάβαση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και την άμεση εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων.
Η αύξηση των φόρων εμπορίας στο CO2 κατά 200% την τελευταία χρονιά –και πάνω από 1000% από το 2011- για τον δραστικό περιορισμό των δικαιωμάτων εκπομπών στην Ευρώπη, σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές του αερίου τις προηγούμενες χρονιές, οδήγησαν στην εγκατάλειψη των ερευνών και της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων από τους μεγάλους ενεργειακούς επενδυτές την τελευταία πενταετία, οι οποίοι στράφηκαν αποκλειστικά στις ΑΠΕ.
Ενδεικτική είναι η εγκατάλειψη του γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου στο Γκρόνιγκεν που μετέτρεψε την Ολλανδία σε εισαγωγέα αερίου, ενώ συνολικά η Ευρώπη κατέστη κατά 90% εξαρτώμενη από εισαγόμενες πηγές ορυκτών καυσίμων, με τη Ρωσία να ελέγχει το 50% των εισαγωγών αερίου και τη Νορβηγία το 25%.
Συνέπεια της απόλυτης ευθυγράμμισης της χώρας με τις πολιτικές της «πράσινης μετάβασης»2 είναι το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων, η εγκατάλειψη των ερευνών για εσωτερικά κοιτάσματα στη Δυτική Ελλάδα, νοτίως της Κρήτης και αλλού, προς όφελος της εγκατάστασης των θηριωδών ανεμογεννητριών και της μεγαλύτερης εξάρτησης από εισαγόμενο αέριο3.
Δεν ακολουθούν όμως όλες οι χώρες τους στόχους και τα χρονοδιαγράμματα της «πράσινης μετάβασης».
Η Γαλλία φαίνεται να επηρεάζεται λιγότερο από την τρέχουσα κρίση λόγω της κάλυψης του 70% των ενεργειακών της αναγκών από την πυρηνική ενέργεια, η Γερμανία και η Πολωνία δήλωσαν επισήμως ότι παρατείνουν τη λειτουργία των λιγνιτικών τους μονάδων μέχρι το 2035.
Για να μην αναφερθούμε στην Τουρκία -την πατρίδα του Φατίχ Μπιρόλ, που ουδέποτε επέκρινε για την ενεργειακή της πολιτική-, η οποία πρωτοστάτησε στο λαθρεμπόριο πετρελαίου σε συνεργασία με τον ISIS, εκστρατεύει στην κυπριακή ΑΟΖ και συνάπτει μνημόνιο με τη Λιβύη για τον έλεγχο των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ν. Ανατολική Μεσόγειο, προωθεί τον Turkish Stream και ολοκληρώνει την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου πάνω στη σεισμογενή πλάκα του Ακούγιου προετοιμάζοντας ακόμα δύο!
Προς μια οικονομική και ανθρωπιστική κρίση
Οι αναμονές των χονδρεμπόρων στην αγορά υγροποιημένου αερίου LNG στη Ρεβυθούσα, λόγω εξαπλασιασμού της τιμής του σε σχέση με πέρσι, έστρεψε τους προμηθευτές μαζικά στην αγορά πετρελαίου, με αποτέλεσμα την αύξηση της τιμής της βενζίνης και του πετρελαίου θέρμανσης, η διάθεση του οποίου ξεκίνησε με 1,15 € στα αστικά κέντρα και πολύ παραπάνω στην περιφέρεια.
Η άνοδος των τιμών των καυσίμων θα πλήξει ιδιαίτερα τις βιομηχανίες ενεργειακής έντασης (χαλυβουργία, αλουμίνιο, τσιμέντο, χαρτί κ.λπ.) με συνεπακόλουθη αύξηση του κόστους των κατασκευών που θα εκτινάξουν τον πληθωρισμό, οδηγώντας σε νέα ύφεση τις οικονομίες της ευρωζώνης.
Εκτιμάται ότι η ενεργειακή κρίση θα οδηγήσει στο κλείσιμο το 25% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας, ενώ θα πλήξει ακόμα περισσότερο τα φτωχά νοικοκυριά που θα υποστούν τις μεγαλύτερες συνέπειες της ενεργειακής φτώχειας.
Το 30% των ελληνικών νοικοκυριών με εισοδήματα κάτω των 1000 €/μήνα αναμένεται να είναι μεταξύ των μεγαλύτερων θυμάτων της ενεργειακής κρίσης, δεδομένου ότι είμαστε ήδη μια από τις πιο ακριβές χώρες στις τιμές των υγρών καυσίμων4.
Δεδομένου ότι στα 10 € κόστους μόλις τα 3,7€ αφορούν στην πραγματική τιμή του καυσίμου, τα δε υπόλοιπα 6,3 € είναι ειδικός φόρος κατανάλωσης και ο ΦΠΑ 24%, μια στρατηγική άμεσης ανάσχεσης των οικονομικών συνεπειών θα ήταν αυτή της γενναίας περικοπής των επιβαλλόμενων φόρων στα καύσιμα.
Το κυβερνητικό πακέτο των 500 εκατ. € για διεύρυνση των δικαιούχων του επιδόματος θέρμανσης και της επιδότησης των λογαριασμών του ηλεκτρικού ρεύματος ως το τέλος του έτους δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της επαπειλούμενης ακρίβειας.
Δύο είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι της επόμενης περιόδου που ενδέχεται να προκαλέσουν ανθρωπιστική κρίση: η ανεπάρκεια καυσίμων για την κάλυψη της ζήτησης εάν ο επικείμενος χειμώνας είναι βαρύς και η δυνητική μετατροπή της ενεργειακής κρίσης σε επισιτιστική5.
Για μια εναλλακτική ενεργειακή στρατηγική
Υπό αυτές τις συνθήκες η χώρα θα πρέπει άμεσα να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή της στρατηγική με βασικό γνώμονα τη μεγαλύτερη δυνατή κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών από εσωτερικές πηγές. Αυτό σημαίνει:
α) Διατήρηση με εφαρμογή τεχνολογιών δέσμευσης του CO2 της λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων που πρόκειται να επαναλειτουργήσουν σε Πτολεμαΐδα – με εφεδρεία την Καρδιά και τη Μεγαλόπολη- προκειμένου ν’ αντιμετωπιστεί η αυξημένη ζήτηση του χειμώνα.
β) Αξιοποίηση των εμπορεύσιμων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, όπως αυτών που ανακαλύφθηκαν νοτίως της Κρήτης, με παράλληλη στοχευμένη έρευνα για την αξιοποίησή του στην παραγωγή μπλε υδρογόνου.
γ) Αξιοποίηση των πορισμάτων του ΙΓΜΕ για την αξιοποίηση των πλούσιων κοιτασμάτων γεωθερμίας, η οποία έχει συντελεστή απόδοσης που φτάνει το 74% έναντι 56% του φυσικού αερίου.
Ο στόχος της κάλυψης των ενεργειακών αναγκών της χώρας από ΑΠΕ στην παρούσα φάση είναι ανέφικτος δεδομένης της υστέρησης των τεχνολογιών αποθήκευσης και τον χαμηλό συντελεστή απόδοσης (35% για την αιολική και μόλις 25% για την ηλιακή) που συναρτάται με τις καιρικές συνθήκες.
Δεδομένων όμως του ήλιου και του αέρα της χώρας, θα μπορούσαν οι ΑΠΕ να καλύψουν κατά προτεραιότητα τοπικές ανάγκες μικρής κλίμακας, μειώνοντας το ενεργειακό κόστος για την κάλυψη των αναγκών δημοσίων κτηρίων, δημοτικού φωτισμού, μικρών μονάδων παραγωγής, νοικοκυριών κοκ.
Μια μεσοπρόθεσμη επέκταση των ΑΠΕ θα προϋπέθετε την οικολογικοποίηση τομέων παραγωγής όπως π.χ. την επέκταση της βιολογικής γεωργίας, τις πολιτικές εξοικονόμησης και αποδοτικότητας της ενέργειας, την αποκέντρωση και την τοπικοποίηση ή σημαντικά έργα υποδομής, όπως η διεύρυνση και ο εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου.
Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο από την τρέχουσα ενεργειακή κρίση είναι η διαπίστωση στην Ευρώπη ότι η ενέργεια αποτελεί πρωτίστως κοινωνικό αγαθό άμεσα συνυφασμένο με την ανθρώπινη ζωή και όχι εμπόρευμα που καθορίζεται αποκλειστικά από την προσφορά των ιδιωτικών παρόχων. Έως τότε, η κάθε χώρα και ειδικά η δική μας που απειλείται, οφείλει να θωρακιστεί.
1 Η τιμή του φυσικού αερίου πέρασε από τα 19,82 €/MWh τον Ιανουάριο του ’21 στα 119,36€ τον Οκτώβριο του ’21 η οποία αντιστοιχεί στο ισοδύναμο των 150 $/ βαρέλι πετρελαίου με εκτιμήσεις για περαιτέρω αύξηση του έως τα 200 $/ βαρέλι. ( «Ισοδύναμο με $150/βαρέλι πετρελαίου το φυσικό αέριο, κοντά $75 το αργό», www.euro2day.gr και «Από ρεκόρ σε ρεκόρ οι τιμές της ενέργειας», www.kathimerini.gr )
2 Αύξηση του ποσοστού των ΑΠΕ τουλάχιστον στο 32% της τελικής ακαθάριστης ενεργειακής κατανάλωσης, Πηγή: Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, Ιούλιος 2020.
3 Το 66,5% της απαιτούμενης ενέργειας στη χώρα προέρχεται από εισαγωγές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο με τη συμβολή του τομέα της ενέργειας να εκτιμάται στα 6 δισ. € ετησίως σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, σύμφωνα με σχετική έρευνα της διαΝΕΟΣις το 2021. («Εξαρτημένη από τα ορυκτά καύσιμα η Ελλάδα», www.skai.gr)
4Η Ελλάδα σε σύνολο 168 χωρών είναι μεταξύ 7ης και 10ης πιο ακριβής στην τιμή της αμόλυβδης με 1,71 €/λίτρο, όταν η γειτονική Βουλγαρία είναι στο 1,15€, τα Σκόπια στο 1,19€ και το Λουξεμβούργο, με κατώτατο μισθό κοντά στα 2.200€, στο 1,65€. (Γ. Αδαλής, Γιατί η Ελλάδα είναι στις 10 πιο ακριβές χώρες διεθνώς στα καύσιμα», )
5Η άνοδος της τιμής των τροφίμων και των ζωοτροφών προκαλείται από την αύξηση της τιμής των λιπασμάτων, των οποίων η παραγωγή βασίζεται στο φυσικό αέριο σε συνδυασμό με τις αυξήσεις στο μεταφορικό κόστος. Σε 15-30% αναμένονται να είναι οι άμεσες ανατιμήσεις στα εμπορεύματα λόγω του υψηλού κόστους του ηλεκτρικού ρεύματος σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθηνών («Ενεργειακή κρίση: Ανατιμήσεις 10% – 30% σε προϊόντα λόγω αύξησης της τιμής ρεύματος», www.protothema.gr)
