Η πανδημία έδωσε άλλα χαρακτηριστικά στην εργασία, καθώς μεγάλο ποσοστό ατόμων σε όλο τον κόσμο εργάζεται πλέον από το σπίτι. Μπορεί η τηλεργασία να λύνει πολλά προβλήματα αλλά προκαλεί επίσης αρκετά. Τι χρειάζεται για να υπάρξει μία ισορροπία και αποφευχθούν οι κίνδυνοι; Οι ειδικοί απαντούν εξηγώντας πως πρέπει να τηρούνται σταθεροί κανόνες.
Σηκωνόμαστε από το κρεβάτι, κάνουμε μία μικρή στάση στο μπάνιο και ξαφνικά, σε χρόνο μηδέν, βρισκόμαστε στο… γραφείο μας. Για πολλούς Γερμανούς αυτή είναι η νέα καθημερινότητα στην εποχή του κορονοϊού αναφέρει σε σχετικό της ρεπορτάζ η Deutsche Welle. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του συνδέσμου για την ψηφιακή επιχειρηματικότητα Bitkom περισσότεροι από δέκα εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή ο ένας στους τέσσερις από τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, εργάζονται πλέον από το σπίτι. Οι πιο πολλοί εκτιμούν τα πλεονεκτήματα που τους προσφέρει αυτή η δυνατότητα και λένε ότι θέλουν να διατηρήσουν μία ευελιξία όσον αφορά τον χώρο εργασίας και μετά την πανδημία. Δεν λείπουν όμως και τα μειονεκτήματα, που γίνονται όλο και πιο ορατά με την πάροδο του χρόνου.
Ο Κλάους Ντόρε, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ιένα, εκτιμά ότι μακροπρόθεσμα η εργασία από το σπίτι έχει μάλλον αρνητικές επιπτώσεις. Εντοπίζει τρεις αρνητικούς παράγοντες: αυξημένη ανασφάλεια στον εργαζόμενο, έλλειψη των όποιων κοινωνικών σχέσεων μπορούν να αναπτυχθούν στο περιβάλλον της δουλειάς και επιτεινόμενο εργασιακό άγχος.
Ένα παράδειγμα: Σε αντίθεση με μία σύσκεψη που γίνεται με φυσική παρουσία, η τηλεδιάσκεψη δεν προσφέρει τη δυνατότητα για άμεσο feedback, το οποίο συνήθως γίνεται με μικρές χειρονομίες και σύντομα σχόλια, που όμως έχουν μεγάλη σημασία. Λείπει η επιβεβαίωση που χρειάζεται κανείς για να αξιολογήσει τη δική του παρουσία, με αποτέλεσμα να προκαλούνται ανασφάλειες ή ακόμη και επιθετικές συμπεριφορές. «Αυτό που έχει εκλείψει εντελώς είναι το κουτσομπολιό στη κουζίνα, εκεί που πας να φτιάξεις καφέ και αλλάζεις και δυο κουβέντες» λέει ο Κλάους Ντόρε.
«Εκεί έρχονται οι πιο καλές ιδέες, γιατί η δημιουργικότητα είναι ομαδική υπόθεση». Στο παρελθόν ανήκει και η τυχαία συνάντηση στον διάδρομο. Στον ψηφιακό χώρο κάθε συνάντηση είναι χρονικά περιορισμένη και εξυπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό.
Νέοι μηχανισμοί ελέγχου
Ο όρος «εργασία από το σπίτι» υποδηλώνει μία αποφόρτιση, μία μεγαλύτερη χαλαρότητα σε σχέση με την προσέλευση και φυσική παρουσία στο γραφείο. Ωστόσο τα φαινόμενα απατούν προειδοποιεί ο καθηγητής Κλάους Ντόρε. Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνει, ο βαθμός της προσωπικής μας αυτονομίας περιορίζεται, καθώς εμφανίζονται νέοι μηχανισμοί ελέγχου.
Απαντώντας σε σχετικό ερωτηματολόγιο το 48% των ερωτηθέντων κρίνει ότι η δουλειά από το σπίτι δεν διευκολύνει ή «μάλλον δεν διευκολύνει» τη συμφιλίωση της προσωπικής και της επαγγελματικής ζωής, ενώ ένα ποσοστό 60% βλέπει να συγχέονται επικίνδυνα τα όρια ανάμεσα σε αυτά τα δύο.
Περισσότερες δυσκολίες για τις γυναίκες
Μεγαλύτερη επιβάρυνση αναλογεί στις γυναίκες, οι οποίες ακόμη παραμένουν υπεύθυνες, σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες, για το αποκαλούμενο care work, δηλαδή το νοικοκυριό και τη φροντίδα των παιδιών παράλληλα με την όποια επαγγελματική δραστηριότητα. Επιστροφή σε παραδοσιακούς ρόλους; «Δεν υπάρχει επιστροφή σε παραδοσιακά πρότυπα, γιατί η αλήθεια είναι ότι τα παραδοσιακά πρότυπα ποτέ δεν άλλαξαν…» λέει η Άνια Γκέρλμαιερ, ψυχολόγος και επιστημονική συνεργάτις στο Πανεπιστήμιο του Ντούισμπουργκ-Έσεν. Σε πρόσφατη μελέτη του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν το 69% των γυναικών που ερωτήθηκαν δηλώνει ότι εξακολουθεί να έχει την «κύρια ευθύνη» για τις οικιακές εργασίες.
Η εργασία από το σπίτι προκαλεί επιπλέον δυσχέρειες. Προσπαθώντας να τα προλάβουν όλα, οι γυναίκες συνήθως επιλέγουν έναν χώρο εργασίας στην κουζίνα ή σε άλλον εύκολα προσβάσιμο χώρο και όχι σε ένα απομονωμένο δωμάτιο, με αποτέλεσμα να ενοχλούνται κάθε τόσο ή να αποσπάται η προσοχή τους. Ο βαθμός δυσκολίας εντείνεται όταν υπάρχουν και παιδιά.
Όπως λέει χαρακτηριστικά η Άνια Γκέρλμαιερ «είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη η προσπάθεια να ανταποκριθείς στους ρυθμούς της δουλειάς από το σπίτι και ταυτόχρονα να μαθαίνεις στα παιδιά τους νόμους του Μέντελ…» Το αποτέλεσμα είναι να αξιοποιούν οι άρρενες συνάδελφοι τις όποιες δυνατότητες επαγγελματικής ανέλιξης. Ιδιαίτερα μετά το κλείσιμο των σχολείων στο πρώτο λόκνταουν τον Μάρτιο, τονίζει η ψυχολόγος, «πολλές γυναίκες ξεπέρασαν τα όρια της ψυχικής αντοχής τους, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν όχι μόνο επαγγελματικές δυσκολίες, αλλά και προβλήματα υγείας».
Αναζητείται η κατάλληλη ισορροπία
Όλοι συμφωνούν πάντως ότι είναι μάλλον απίθανη η επιστροφή στην πλήρη απασχόληση γραφείου, όπως την ξέραμε πριν από την κρίση. Άλλωστε, σημειώνει η Άνια Γκέρλμαιερ, η εργασία από το σπίτι έχει και πλεονεκτήματα. Θετικό πρόσημο βλέπει και ο κοινωνιολόγος Κλάους Ντόρε, λέγοντας ότι «τώρα αυτό που έχει σημασία είναι να θεσπίσουμε κανόνες για τη νέα πραγματικότητα, για παράδειγμα μεικτές μορφές απασχόλησης στο γραφείο και στο σπίτι». Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει και η έρευνα του Bitkom, απευθύνοντας έκκληση στους πολιτικούς να διαμορφώσουν το κατάλληλο νομικό πλαίσιο, με αυστηρό διαχωρισμό ανάμεσα στην επαγγελματική και στην προσωπική ζωή των εργαζομένων.
