Θα προσπαθήσω να δώσω τη δική μου απάντηση σε τρία επίκαιρα ερωτήματα σχετικά με τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Γιατί η Τουρκία ζήτησε από την Αμερική να αγοράσει σαράντα F-16 Block 70 και να εκσυγχρονίσει ογδόντα μαχητικά σε έκδοση Viper;
Δεν μπορώ να υποθέσω ότι η Τουρκία είναι τόσο αφελής ώστε να προτείνει κάτι που ξέρει εκ των προτέρων ότι θα απορριφθεί, μετά την αγορά των S-400 από την Ρωσία που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων μέσω του νόμου CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Και δεν νομίζω ότι η Τουρκία μπορεί μετέπειτα να χρησιμοποιήσει το επιχείρημα ότι ζήτησε, δεν της δόθηκε, άρα τώρα έχει δικαίωμα να στραφεί πρός την Ρωσία.
Ένα τέτοιο αφελές επιχείρημα δεν είναι παρά αντίστοιχο του«ράβδος εν γωνία άρα βρέχει.» Μπορεί ο κ. Τράμπ να το αποδέχθηκε γιατί τον βόλευε, ή καλύτερα να προσποιήθηκε ότι το αποδέχθηκε, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να το αποδεχθεί ο κ. Μπαίντεν. Εννοώ το υπεραπλουστευτικό επιχείρημα ότι «τα παιδιά ζητήσανε Patriot, δεν τους τα δώσαμε και αναγκαστήκανε τα καημένα να αγοράσουνε S-400.» Επίσης δεν νομίζω ότι οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ είναι τόσο αφελείς.
Άρα πού αποσκοπούσε αυτή η κίνηση; Νομίζω ήταν μια κίνηση για εσωτερική κατανάλωση και δημιουργία κατάλληλου κλίματος στην Τουρκία ώστε ο κ. Ερντογάν να δικαιολογήσει την πλήρη μεταμόρφωση της Τουρκίας σε ένα αναθεωρητικό μη Δυτικό κράτος, σε ένα rogue state (ταραχοποιό κράτος). Γιατί αυτός είναι ο τρόπος που επέλεξε ο κ. Ερντογάν για να παραμείνει στην εξουσία.
Την Αμερική την ενδιαφέρουν και οι Κούρδοι γιατί πολέμησαν επιτυχώς υπέρ της, και η Συρία, διότι η Ρωσία επεκτείνετε εκεί, και η Ελλάδα ως στρατηγικός εταίρος. Και αν δεν ήταν ξεκάθαρη η θέση του κ. Μπάιντεν, μόλις έγινε κρυστάλλινα καθαρή. Όπως μάθαμε στις 7 Οκτωβρίου από την επιστολή του κ. Μπάιντεν πρός τη Βουλή των Αντιπροσώπων και προς τη Γερουσία:
«The situation in and in relation to Syria, and in particular the actions by the Government of Turkey to conduct a military offensive into northeast Syria, undermines the campaign to defeat the Islamic State of Iraq and Syria, or ISIS, endangers civilians, and further threatens to undermine the peace, security, and stability in the region, and continues to pose an unusual and extraordinary threat to the national security and foreign policy of the United States.» Δηλαδή, σε μετάφραση από το Google Translator
«Η κατάσταση στη Συρία και σε σχέση με τη Συρία, και ιδίως οι ενέργειες της Κυβέρνησης της Τουρκίας για τη διεξαγωγή στρατιωτικής επίθεσης στη βορειοανατολική Συρία, υπονομεύει την εκστρατεία για την ήττα του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας, ή του ISIS, θέτει σε κίνδυνο τους αμάχους, και απειλεί περαιτέρω να υπονομεύσει την ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή, και εξακολουθεί να αποτελεί μια ασυνήθιστη και εξαιρετική απειλή για την εθνική ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών.»
Δηλαδή ο κ. Ερντογάν κυριολεκτικά έβαλε τον εαυτό του και την Τουρκία στη γωνία.
Θα υπάρξει θερμό επεισόδιο με την Τουρκία;
Κατ’ αρχάς, θερμό επεισόδιο μπορεί να προκύψει ανά πάσα ώρα και στιγμή. Όταν βγάζεις καθημερινά τα πλοία και τα αεροπλάνα σου και τα στέλνεις να παραβιάσουν την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα ενός άλλου κράτους, ένα ατύχημα είναι πολύ πιθανό. Και ποιος ξέρει που μπορεί να οδηγήσει ένα ατύχημα.
Αλλά ας βάλουμε τα πράγματα στη σειρά. Η αμυντική συμφωνία με τη Γαλλία από μόνη της είναι game changer. Επίσης καθοριστικές είναι οι συμμαχίες με Αμερική, Αίγυπτο, Ισραήλ και ΗΑΕ, τουλάχιστον. Έχουμε αρχίσει να παραλαμβάνουμε τα Rafale. Τα F-16 εκσυγχρονίζονται και αναβαθμίζονται. Οι Belharra έρχονται σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια. Οι Gowind δεν ξέρουμε ακόμα.
Βέβαια οι γείτονες περιμένουν το ελικοπτεροφόρο ή μεταφορέα drones, και τα υποβρύχια (που δεν είναι σίγουρο ότι θα τα παραλάβουν), αλλά δεν έχουν ανταλλακτικά για τα F-16. Έχουν υποστήριξη από Πακιστάν, Κατάρ, Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία θα πουλήσει εξοπλισμούς μεν, αλλά είναι δυνατόν να εμπλακεί άμεσα υπέρ της Τουρκίας με τέτοιο συσχετισμό δυνάμεων; Δηλαδή το κόστος οποιασδήποτε σοβαρής κίνησης είναι αποτρεπτικό.
Μην ξεχνάμε την οικονομία. Η Τουρκία δεν έχει περιθώρια. Και επίσης μην ξεχνάμε ότι η τουριστική περίοδος και η περίοδος κρατήσεων είναι καταλυτική και για τις δύο χώρες. Οι εκλογές στην Τουρκία είναι το 2023. Τα ποσοστά Ερντογάν και Μπαχτσελί πέφτουν. Ο κ. Ερντογάν τα παίζει όλα για όλα. Αλλά ο κόσμος έχει αγανακτήσει. Τα δημόσια έσοδα δεν μένουν στην Τουρκία αλλά πηγαίνουν έξω για τη χρηματοδότηση του μεγαλοιδεατισμού του κ. Ερντογάν. Δεν υπάρχουν λεφτά για σοβαρούς κλυδωνισμούς με υπαιτιότητα της Τουρκίας.
Συνεπώς, το πιο πιθανό σενάριο είναι συνεχείς ή ασυνεχείς προκλήσεις σχετικά μικρής κλίμακος.
Είναι η αμυντική συμφωνία με την Γαλλία ελλιπής;
Ο κ. Βενιζέλος έθεσε το ερώτημα αρκετά διπλωματικά. Ο ΣΥΡΙΖΑ βασίστηκε σε αυτό για να ψηφίσει εναντίον. Προφανώς η συμφωνία αναφέρεται σε επικράτεια και όχι σε υφαλοκρηπίδα ή σε ΑΟΖ. Ο κ. Ροζάκης έγραψε σχετικά.
Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο μας, «Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει αυτομάτως (ipso facto) και δεν χρειάζεται να ανακηρυχθεί, αλλά πρέπει να οριοθετηθεί ανάμεσα σε όμορα κράτη και, αν υπάρχει διαφωνία, να παραπεμφθεί με κοινό συμφωνητικό στο Διεθνές Δικαστήριο.»
Η δε ΑΟΖ, «πρέπει να ανακηρυχθεί, και να οριοθετηθεί ανάμεσα σε όμορα κράτη.» Εκτός από το έδαφος, μόνο τα χωρικά ύδατα ή η αιγιαλίτιδα ζώνη συνιστούν «επικράτεια.» Γι’ αυτό είναι σημαντικό για την Ελλάδα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια όπως έχει μονομερές και αναφαίρετο δικαίωμα.
Πρώτον,η υφαλοκρηπίδα με την Τουρκία δεν έχει οριοθετηθεί. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας στα ελληνικά νησιά, πόσο μάλλον στις βραχονησίδες, παρότι το Δίκαιο της Θάλασσας ξεκαθαρίζει ότι ότι ισχύει για ξηρά, ισχύει και για νήσους και βραχονησίδες (με εξαίρεση τις βραχονησίδες οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή οικονομική ζωή από μόνες τους, και οι οποίες δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, παρότι δικαιούνται αιγιαλίτιδας και συνορεύουσας ζώνης). Η ΑΟΖ ούτε έχει ανακηρυχθεί από την Ελλάδα, ούτε έχει οριοθετηθεί με την Τουρκία. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά.
Συνεπώς, αν είσαστε Γαλλία, θα αποδεχόσαστε αμυντική συμφωνία με την Ελλάδα που να καλύπτει υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ όταν η υφαλοκρηπίδα δεν έχει οριοθετηθεί και η ΑΟΖ δεν έχει ούτε ανακηρυχθεί ούτε οριοθετηθεί;
Δεύτερον, η ΑΟΖ παρέχει «στην παράκτια χώρα κυριαρχικά δικαιώματα σε οικονομικούς πόρους στο νερό, στο βυθό και στο υπέδαφος, όπως αλιεία, θαλάσσια έρευνα, και εξερεύνηση και εξόρυξη. Δίνει επίσης το δικαίωμα παραγωγής ενέργειας από τον άνεμο ή τον κυματισμό της θάλασσας και εκμετάλλευσης, και το δικαίωμα δημιουργίας τεχνιτών νησίδων και άλλων κατασκευών. Δηλαδή ενώ η υφαλοκρηπίδα έχει γεωφυσικό προσανατολισμό, η ΑΟΖ έχει οικονομικό προσανατολισμό. Ενώ η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται κυρίως στο βυθό και στο θαλάσσιο υπέδαφος, η ΑΟΖ αναφέρεται και στα υπερκείμενα θαλάσσια νερά. Επίσης παρέχει δικαιοδοσία σε σχέση με την προστασία και διαφύλαξη φυσικών πόρων και θαλασσίου περιβάλλοντος.»
Δηλαδή, είναι ζήτημα κατά πόσο στρατιωτικές ενέργειες στην ΑΟΖ μπορούν να αποτραπούν.
Διαβάστε π.χ. το Law of the Sea – A Policy Primer:«Most of the States that participated in the LOSC negotiations supported the view that military operations, exercises, and activities have always been regarded as internationally lawful uses of the sea and that the right to conduct such activities would continue for all States within the EEZs of other States.»
Δηλαδή:«Τα περισσότερα κράτη που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις για το Δίκαιο της Θάλασσας υποστήριξαν την άποψη ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, ασκήσεις και δραστηριότητες θεωρούνταν πάντοτε ως διεθνώς νόμιμες χρήσεις της θάλασσας και ότι το δικαίωμα διεξαγωγής τέτοιων δραστηριοτήτων θα συνεχιζόταν για όλα τα κράτη εντός των ΑΟΖ των άλλων κρατών.»
Για άλλη μια φορά λοιπόν, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, και να κηρύξουμε επιπρόσθετη συνορεύουσα ζώνη 12 μιλίων. Υπενθυμίζω ότι «Η συνορεύουσα ζώνη δίνει δικαιοδοσία σε ένα κράτος στην επιφάνεια και το βυθό να αποτρέπει και να τιμωρεί μεταναστευτικές, δημοσιονομικές, τελωνειακές και υγειονομικές παραβάσεις στο έδαφος και τα χωρικά της ύδατα. Δηλαδή η συνορεύουσα ζώνη ενισχύει τη δυνατότητα ενός κράτους να εφαρμόζει τους νόμους του στην επικράτειά του.».
Νομίζω ότι μετά τους εξοπλισμούς μας και τη σύναψη τόσων συμμαχιών, οι συνθήκες ωριμάζουν για την επέκταση στα 12 μίλια.
***
* Ο Φάνης Τσουλουχάς facebook.com/theofanis.tsoulouhas είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μερσέντ. Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντίκεινται στον φίλο Τουρκικό λαό αλλά στην τωρινή ηγεσία του, και δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας
