Vladimir_Timofeev via Getty Images
Ένα διεθνές σύστημα υφίσταται όταν η επαφή μεταξύ των κρατών και η αλληλεπίδραση των αποφάσεών τους είναι τέτοιες ώστε να αναγκάζονται να συμπεριφέρονται ως μέρη ενός συνόλου. Μια διεθνής κοινωνία όμως υφίσταται μόνο όταν τα κράτη ενός διεθνούς συστήματος έχουν κοινά συμφέροντα και αξίες, θεωρούν ότι συνδέονται με κοινούς κανόνες, συνεισφέρουν στην λειτουργία κοινών θεσμών και έχουν κοινή κουλτούρα και πολιτισμό. Σε αυτό το σύστημα περιλαμβάνονται η έννοια των πολιτισμών, το ζήτημα ενός παγκόσμιου πολιτισμού, η σχέση εξουσίας και κουλτούρας, η μεταβαλλόμενη ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των πολιτισμών, η πολιτισμική ιθαγένεια των μη δυτικών κοινωνιών, η πολιτική δομή των πολιτισμών, οι συγκρούσεις καθώς και το μέλλον της Δύσης και των παγκόσμιων πολιτισμών.
Η εποχή μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου υπήρξε μάρτυρας πολλών δραματικών αλλαγών στην ταυτότητα και στα σύμβολα των λαών ωστόσο η έννοια του εκσυγχρονισμού διαφέρει από την δυτικοποίηση και δεν συνεπάγεται έναν παγκόσμιο πολιτισμό ούτε επιφέρει την δυτικοποίηση των μη δυτικών κοινωνιών. Η παγκόσμια τάξη πραγμάτων που ανέτειλε στηρίχτηκε αρκετά στους πολιτισμούς. Οι κοινωνίες με συγγενή κουλτούρα επέδειξαν μεγαλύτερη διάθεση συνεργασίας μεταξύ τους και οι χώρες συσπειρώθηκαν γύρω από τις χώρες-ηγέτες ή τις χώρες-πυρήνες του πολιτισμού τους. Η σύγκρουση των πολιτισμών αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη, αλλά μία διεθνής τάξη βασισμένη στους πολιτισμούς αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για την αποτροπή ενός παγκόσμιου πολέμου. Ο Braudel τόνισε την ανάγκη απόκτησης μίας ευρύτερης προοπτικής και της κατανόησης των μεγάλων συγκρούσεων στον κόσμο που έχουν να κάνουν με την κουλτούρα και την πολυπλοκότητα των πολιτισμών του (Huntington 1996).
Η εποχή που διανύουμε πλέον έχει ως βασικό άξονα την πληροφορία. Στην ψηφιακή εποχή γίνεται όλο και πιο καθοριστικός o ρόλος των αναδυόμενων τεχνολογιών στην διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς και στον εκσυγχρονισμό της πολιτιστικής διπλωματίας καθώς τα σύγχρονα εργαλεία συνδέονται με την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της πληροφορίας. Η ενισχυμένη ψηφιοποίηση και η στοχευμένη επανάχρηση περιεχομένου με καινοτόμες διαδικασίες ενιισχύουν τους φορείς πολιτισμού και συμβάλλουν σε στόχους της πολιτιστικής διπλωματίας όπως η προώθηση διαπολιτισμικού διαλόγου, η κατανόηση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και πολιτιστικής κληρονομιάς, η αναβάθμιση στην εκπαίδευση και στην επιχειρηματικότητα.
Η πολιτιστική κληρονομιά αντικατοπτρίζει τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις των εθνών προσδιορίζοντας την ταυτότητα και την ακεραιότητα τους ως αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας τους. Η διαχείριση της είναι υψίστης σημασίας για την διατήρηση και προώθηση αυτών των αξιών και συνεπώς θα μπορούσε να συμβάλλει σε ολοκληρωμένες στρατηγικές για την προστασία του πολιτισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνεται απαραίτητη η σύνδεση της διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς με τον σχεδιασμό στρατηγικών στο πλαίσιο της πολιτιστικής διπλωματίας προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής στήριξη στην πολιτιστική κληρονομιά, έναν βασικό πυλώνα για την βιώσιμη ανάπτυξη. Ενώ οι 17στόχοι των Ηνωμένων Εθνών για την Βιώσιμη Ανάπτυξη συμπεριλαμβάνουν στοιχεία που συνδέονται με τον πολιτισμό δεν τα ενσωματώνουν επαρκώς στην διαδικασία σχεδιασμού και στρατηγικής.
Οι στόχοι των ΗΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη υιοθετήθηκαν για την δημιουργία ενός παγκόσμιου βιώσιμου περιβάλλοντος. Η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική ενσωμάτωση και η προστασία του περιβάλλοντος είναι οι πυλώνες στους οποίους θεμελιώνεται η έννοια της βιωσιμότητας και συμβάλλουν στην ατομική και κοινωνική ευημερία. Αν και κανένας από τους στόχους δεν αναφέρεται ρητά στον πολιτισμό, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός αναφορών στην σημασία της πολιτισμικής βιωσιμότητας. Ο στόχος 4.7 εστιάζει στην απόκτηση γνώσης και δεξιοτήτων για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, συμπεριλαμβάνοντας την εκπαίδευση, τον τρόπο ζωής, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα των φύλων, την διαπολιτισμική προώθηση για την ειρήνα και την εξάλειψη της βίας, την κατανόηση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και την συμβολή του πολιτισμού στην βιώσιμη ανάπτυξη. Ο στόχος 8.9 αναφέρεται στην ανάγκη εκπόνησης μελέτης και σχεδιασμού πολιτικών για την προώθηση ενός βιώσιμου μοντέλου τουρισμού που συμπεριλαμβάνει την τοπική κουλτούρα. Τέλος, ο στόχος 11.4 υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης όλων των διαδικασιών που προστατεύουν την παγκόσμια πολιτιστική και φυσική κληρονομιά.
Ο όρος της πολιτιστικής διπλωματίας συνήθως περιγράφεται με όρους ήπιας ισχύος ως ένα συνόλο εργαλείων πειθούς το οποίο συμβάλλει στην ενίσχυση επιρροής και κύρους ενός κράτους (nation branding), ενισχύει την διακρατική επικοινωνία και βελτιώνει τις διεθνείς σχέσεις. Συνεπώς, η προβολή πολιτιστικών δράσεων μιας χώρας αποσκοπεί στην βελτίωση συνθηκών για την κατανόηση του πολιτισμικού αποθέματος και στην δημιουργία μιας εικόνας που βελτιώνει και εξυπηρετεί τις διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις.
Μια παραδοσιακή εφαρμογή της πολιτιστικής διπλωματίας εκφράζεται με τις διαπολιτισμικές ανταλλαγές εκθεμάτων μεταξύ των μουσείων η οποία δύναται να ερμηνευθεί ως συμβολική συμφωνία στο πλαίσιο της καλής θέλησης αν και η αποτελεσματικότητα της θεωρείται περιορισμένης εμβέλειας. Ωστόσο τα μουσεία θεωρούνται οχήματα διαπολιτισμικών συναντήσεων με διπλωματικές προεκτάσεις. Συχνά οι διευθυντές των μουσείων λειτουργούν ως “γνήσιοι διπλωμάτες” καθώς η επιλογή της κατάλληλης χρονικής στιγμής μιας έκθεσης ενδέχεται να έχει τόσο θετική επίδραση ώστε να κατευνάσει εντάσεις σε μια ιδιαίτερη συγκυρία, να αποκαταστήσει την εικόνα του κράτους του στο εξωτερικό ή ακόμη να εκφράσει αλληλεγγύη προς έναν λαό που δοκιμάζεται.
Στην σφαίρα της εκπαίδευσης, η πολιτιστική διπλωματία εφαρμόζεται μέσα από προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών, ακαδημαϊκών, καλλιτεχνών και άλλων εκφραστών πολιτισμού ενός έθνους. Επίσης, η πλέον κυρίαρχη τάση σε παγκόσμιο επίπεδο εισάγει την έννοια “edutainment” η οποία έχει τεράστια απήχηση στους ψηφιακούς ιθαγενείς. Σε αυτήν την περίπτωση, εφαρμόζονται «έξυπνα παιχνίδια» με τεχνολογίες πολυμέσων (edutainment multimedia) που αντλούν θεματικές από περιεχόμενα πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτή η μέθοδος έχει μεγάλη απήχηση στις παιδικές ηλικίες καθώς εξοικειώνονται με διάφορους πολιτισμούς από πολύ νωρίς με ψυχαγωγικό και διανοητικό τρόπο. Η εξέλιξη από τα παραδοσιακά αρχεία λογοτεχνίας στην επαυξημένη πραγματικότητα σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα για την εξέλιξη των φορέων πολιτισμού καθώς αυτή η διαδικασία δεσμεύει (με μετρήσιμα αποτελέσματα) το κοινό σε περιβάλλοντα μεταξύ φυσικού χώρου και μαγικού ρεαλισμού. Οι ψηφιακές ξεναγήσεις και εκθέσεις καθιερώθηκαν ακόμη περισσότερο εν μέσω της πανδημικής κρίσης. Η ευρύτερη εφαρμογή επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας αντιμετωπίζει τα προβλήματα και τους περιορισμούς που προκύπτουν από μία κρίση, τον εκθεσειακό χώρο, την μετακίνηση της συλλογής και άλλα τεχνικά ζητήματα.
Από την ανάπτυξη μεθόδων ψηφιακής μάθησης, e-learning και παιγνιοποίησης μέχρι την ολοκλήρωση ψηφιακών συστημάτων επικοινωνίας καθίσταται σαφές ότι τα πολυμέσα επιτρέπουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση με αποτελεσματικές μεθόδους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας σε πεδία εφαρμογής που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά προσφέρει σε ευρύτερο κοινό νέες και εμπλουτισμένες εμπειρίες με μεγαλύτερη διαδραστικότητα, εντονότερη έκφραση και μηνύματα που ενισχύουν την αμοιβαία κατανόηση. Οι τεχνολογίες πολυμέσων εισάγουν νέες προσεγγίσεις και λειτουργίες στο πλαίσιο της έρευνας και της εκπαίδευσης που παράλληλα ευνοούν στην καλύτερη ερμηνεία του περιεχομένου μέσα από διαδικασίες παιγνιοποίησης (gaming), μάθησης (learning) και ιστοριών (story-telling). Πρακτικές όπως η επαυξημένη πραγματικότητα, η εικονική πραγματικότητα, η ψηφιακή φωτογραμμετρία 3D και το ψηφιακό περιεχόμενο εμπλουτίζουν την εμπειρία που προσφέρει ένας προορισμός με έντονο πολιτισμικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον σε ευρύτερο κοινό. Συνεπώς, η καινοτομία και οι τεχνολογίες πολυμέσων που εφαρμόζονται στους φορείς πολιτισμού και εκπαίδευσης συνδράμουν στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου οικοσυστήματος στο οποίο η πολιτιστική διπλωματία προσεγγίζει αποτελεσματικότερα τους στόχους της
Οι πολιτισμοί που άφησαν έντονο αποτύπωμα στην ανθρωπότητα κι επιβιώνουν ως σήμερα συντηρώντας το κύρος τους, επιδιώκουν την εφαρμογή των ανωτέρω μεθόδων σε κάθε διαθέσιμο πεδίο δράσης. Η τεχνολογία, οι ανεπτυγμένες τηλεπικοινωνίες, το εμπόριο και ο τουρισμός πολλαπλασιάζουν τις επαφές μεταξύ των πολιτισμών και οι άνθρωποι αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στην πολιτισμική τους ταυτότητα. Κατά τον Braudel, ο εκσυγχρονισμός ενισχύει την επιβίωση των πολιτισμών, και πράγματι έχουν ήδη εκσυγχρονιστεί ακόμη και μη δυτικές κοινωνίες δίχως να εγκαταλείψουν την πολιτισμική τους παρακαταθήκη και να υιοθετήσουν εξ’ολοκλήρου πρακτικές, αξίες και θεσμούς που είναι ξένες στον πυρήνα τους. Η κατανομή των πολιτισμών στον κόσμο αντικατοπτρίζει την κατανομή της δύναμής τους. Η κουλτούρα και η ιδεολογία γίνονται ελκυστικές όταν αποφέρουν υλική επιτυχία και επιρροή ενώ η μείωση της οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης οδηγεί σε αυτο-αμφισβήτηση, σε κρίση ταυτότητας και σε αναζήτηση μεθόδου επιβίωσης και επιτυχίας σε άλλα είδη κουλτούρας.
Bibliography
Huntington, Samuel. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon & Schuster, 1996.
