Κάρολος Παπούλιας, ο Πρόεδρος που πρoέβλεψε την κρίση

26 Ιανουαρίου 2006. Σε μια μεσαιωνικού τύπου και πλήρους φαντασμαγορίας τελετή που διοργανώνεται στην Aula Magna του Πανεπιστημίου της Περούτζια της περιφέρειας της Ούμπρια της Ιταλίας, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κάρολος Παπούλιας, κάνει μια αναφορά στον κίνδυνο χρηματοοικονομικής κρίσης, που πέρασε τότε σχεδόν απαρατήρητη, αλλά ανατρέχοντας σ’ αυτή κανείς σήμερα αντιλαμβάνεται την διορατικότητά του και την ικανότητα να του να «δει» την – αδιανόητη για τους περισσότερους – οικονομική κρίση που θα επέλαυνε στο μέλλον.

Συνοδεία ήχων μουσικής του Μπετόβεν εκ μέρους χορωδίας φοιτητών της Σχολής, ο Κάρολος Παπούλιας, φθάνει στην συγκεκριμένη αίθουσα για να αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας ενός από τα αρχαιότερα ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ευρώπης. Η τελετή πραγματοποιείται στην λατινική γλώσσα στο πλαίσιο της επίσημης προεδρικής επίσκεψης στην Ιταλία που διαρκεί από τις 24 ως τις 28 Ιανουαρίου εκείνης της χρονιάς. Κατά την διάρκειά της τα μέλη της Συγκλήτου προβαίνουν σε ψηφοφορία που έχει ως αποτέλεσμα ο Κάρολος Παπούλιας να ενδυθεί την ακαδημαϊκή τήβεννο και να δώσει όρκο – επίσης στην λατινική. Κι όταν έρχεται η ώρα της ομιλίας του, ο Ελληνας Πρόεδρος παρουσιάζει την διατριβή του με θέμα: «Η Ευρωπαϊκή Ενωση: Προκλήσεις και οράματα» επί εικοσαλέπτου στο βήμα.

Ενας διορατικός Πρόεδρος

Δεκατέσσερα χρόνια μετά, η ομιλία αυτή αποδεικνύει πώς η διορατικότητα είναι ένα από τα μεγαλύτερα χαρίσματα μιας μεγάλης πολιτικής προσωπικότητας, όπως υπήρξε ο Κάρολος Παπούλιας. Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας μ’ αυτή του την ομιλία σε ανύποπτο χρόνο υπογράμμισε ζητήματα που ανέκυψαν στο άμεσο μέλλον. Δεν θα είχε κανένα στοιχείο υπερβολής να πει κανείς πώς μοιάζει να προέβλεψε την οικονομική και την περιβαλλοντική/υγειονομική κρίση που τόσο πολύ θα άλλαζαν τις ισορροπίες και τους συσχετισμούς – όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά – και σ’ ολόκληρο τον πλανήτη και μάλιστα στα αμέσως επόμενα χρόνια.

«Οι μακροοικονομικές ανισορροπίες σωρεύουν χρέη και παίρνουν τελικά από τις κοινωνικά ασθενέστερες ομάδες με δυο χέρια αυτό που τους έχουν δώσει με το ένα…», ανέφερε μεταξύ άλλων ο ίδιος τονίζοντας τους κινδύνους μιας οικονομικής ανάπτυξης που στηρίζεται υπέρμετρα στον δανεισμό. «Στρατηγικός στόχος μας είναι η ισορροπία μακροοικονομικής σταθερότητας, ανάπτυξης και η ισχυροποίηση αυτού που καλείται ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο», ανέφερε επίσης – σημειωτέον σε μια εποχή που ήταν πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς την κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα γινόταν πραγματικότητα δυο χρόνια αργότερα, το 2008 και που χτύπησε πιο σκληρά από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες την πατρίδα μας.

Η ομιλία του Κάρολου Παπούλια που, χωρισμένη σε ενότητες,  ξεκίνησε με την παρουσίαση των επιτευγμάτων της Ενωσης, συνεχίστηκε με την εξέταση των αδυναμιών και των προκλήσεων, με την παρουσίαση θεμάτων εξωτερικών σχέσεων και του θεσμικού μέλλοντος της ΕΕ, ολοκληρώθηκε με σκέψεις για την επίλυση των παραπάνω ζητημάτων: «Βασικές μας προτεραιότητες θα πρέπει να παραμείνουν: Ο συνεχής αγώνας για την συνειδητοποίηση της σημασίας του περιβάλλοντος και της αποτελεσματικής προστασίας του», κατέληξε μεταξύ άλλων ο ίδιος προοιωνιζόμενος ότι η περιβαλλοντική κρίση θα γίνει το μεγαλύτερο πρόβλημα των χρόνων που θα έρχονταν.

Ηταν φανερά συγκινημένος. Όχι μόνο διότι βρισκόταν σε ένα Πανεπιστήμιο με σημαντική επιστημονική, ανθρωπιστική και πολιτιστική προσφορά και μάλιστα κατά την 700ή επέτειο από την σύνταξη του Καταστατικού του. Αλλά και διότι είχε έντονες αναμνήσεις από τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Εμπορικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια.

Ανοίγοντας δρόμο στο σπίτι του μέσα σε στοίβες από βιβλία

Διόλου τυχαίος ο προφητικός λόγος του τότε Προέδρου δυο χρόνια πριν την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, θεωρούμενη δεύτερη χειρότερη ύφεση όλων των εποχών. Ο βιβλιοφάγος Κάρολος Παπούλιας – που όταν είχε ελεύθερο χρόνο συνήθιζε να επισκέπτεται την «Δωδώνη» στα Εξάρχεια, ένα βιβλιοπωλείο όπου ανακάλυπτε παλιά βιβλία και θεατρικές εκδόσεις – δεν υπήρξε μόνο τακτικός αναγνώστης του φιλοσοφικού περιοδικού Λεβιάθαν. Κάθε πρωί συνήθιζε να διαβάζει και την έγκυρη ελβετική Neue Zurcher Zeitung καθώς πίστευε ότι για μια πληρέστερη αντίληψη του κόσμου είναι αναγκαία τα έντυπα που δίνουν έμφαση και στην οικονομία. Γνωστό επίσης στους συνεργάτες του ήταν το ότι πολλές φορές χρειαζόταν να ανοίξει κανείς δρόμο για να περάσει μέσα από τα βιβλία στον ιδιωτικό του χώρο. Κι όσο για την οικολογική του ευαισθησία, δεν υπήρξε καλύτερος μάρτυράς της από την βεράντα του μικρού του διαμερίσματος της Αθήνας επί της οδού Ασκληπιού (στο ίδιο μικρό διαμέρισμα που ξεκίνησε ως βουλευτής, παρέμεινε ως το τέλος), η οποία, παρ’ ότι περιορισμένου χώρου ήταν ένας μικρός πνεύμονας πρασίνου. Όταν μπορούσε, δε, του άρεσε ιδιαίτερα να ξεκουράζεται από τις υποχρεώσεις του στο σπίτι που είχε αναπαλαιώσει στους Φραγκάδες Ιωαννίνων κι όπου τον περίμενε μια μικρή παραγωγή φρούτων και λαχανικών.

Η Ηπειρος, γενέθλιος τόπος της μητέρας του, Βασιλικής Παπούλια, μια γυναίκα από την οποία ο Κάρολος Παπούλιας έμαθε τι θα πει μάχη για επιβίωση, είχε πάντα ξεχωριστή θέση στην καρδιά του σοσιαλιστή πολιτικού που διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας από το 2005 ως το 2015. Από το 1981 έως το 1985, επί κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου, διετέλεσε Υφυπουργός, Αναπληρωτής Υπουργός, και από το 1985 έως 1989 και από το 1993 έως 1996, Υπουργός Εξωτερικών. Κατά τη διάρκεια της Οικουμενικής Κυβέρνησης διατέλεσε Υπουργός Αναπληρωτής Εθνικής Άμυνας (1989-1990). Επί πρωθυπουργίας του κ. Κ. Σημίτη διετέλεσε επί σειρά ετών, 1998 έως 2004, Πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων.

Μαθητής στην Πωγωνιανή, στρατευμένος με τον ΕΛΑΣ, πρωταθλητής στα δύσκολα μετακατοχικά χρόνια

Γεννήθηκε στις 4 Ιουνίου 1929 στο χωριό της Ηπείρου, Μολυβδοσκέπαστη, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, κοντά στην Πωγωνιανή που μεγάλωσε. Ο πατέρας του, υποστράτηγος Γρηγόρης Παπούλιας, Εύελπις της ηρωικής τάξεως του 1911, υπέκυψε το Σεπτέμβριο του 1936 στις κακουχίες της Μικρασιατικής εκστρατείας του 1921 όταν ο μικρός Κάρολος (το όνομα του οποίου ήταν εμπνευσμένο από το πάνθεον της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας)  ήταν μόλις επτά ετών κληρονομώντας του μια αρκετά πλούσια βιβλιοθήκη με έργα της νεοελληνικής και παγκόσμιας φιλολογίας. Οι συμμαθητές του στο τετρατάξιο δημοτικό σχολείο της Πωγωνιανής και στο οκτατάξιο της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων τον θυμούνται απορροφημένο στο διάβασμα. Την περίοδο της Κατοχής, κι ενώ είχε ήδη συμμετοχή με τον ΕΛΑΣ στην περιοχή του της Πωγωνιανής, εγκαθίσταται μαζί με την μητέρα του στο Παγκράτι. Μαθητής του 7^ου Γυμνασίου έζησε τον τραγικό χειμώνα της πείνας του 41-42. Η διμελής οικογένεια επέστρεψε στην Πωγωνιανή με την ελπίδα ότι εκεί η εξεύρεση τροφίμων θα ήταν πιο εύκολη. Η Βασιλική Παπούλια θα δώσει την δική της μάχη επιβίωσης και για τους δυο τους και θα απολαμβάνει την αδυναμία του μοναχογιού της μέχρι το θάνατό της το 1996 παρακολουθώντας διακριτικά την εξέλιξή του.

Με την επανεγκατάστασή του στην Αθήνα, ο Κάρολος Παπούλιας εντάχθηκε στο σοσιαλιστικό κίνημα, ενώ στην Αθήνα άρχισε κι η εμπλοκή του με τον αθλητισμό που σφράγισε την μετέπειτα ζωή του. Υπήρξε πρωταθλητής Ελλάδος στο άλμα επί κοντώ, παίκτης της εθνικής ομάδας βόλεϊ και, επί 25 χρόνια, Πρόεδρος του ιστορικού Σωματείου του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου.

Σπούδασε νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μιλάνου και Κολωνίας όπου και αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Νομικής Σχολής. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με την Μαίη Πάνου, φοιτήτρια τότε Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, με την οποία παντρεύτηκε κι απέκτησαν τρεις κόρες. Κάθε Χριστούγεννα το’ χε παράδοση να επισκέπτεται τις κόρες και τα εγγόνια του στην Γερμανία, ενώ από τους αγαπημένους του τόπους διακοπών ήταν η Λευκάδα, η Κεφαλλονιά αλλά και ακριτικά μέρη. Στην Αθήνα σύχναζε στις ταβέρνες «Σωτήρης» στο Πέραμα, «Στροφή» στην Ακρόπολη στο εστιατόριο του Εθνικού και στου «Τσομπανάκου» στην Καισαριανή όπου συναντιόταν με παλιούς συμπαίκτες του  στο βόλεϊ. Απολάμβανε επίσης να πίνει το κρασί του σε καφενεία της Ηπείρου, ενώ εκτιμούσε ιδιαίτερα τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης αλλά και την ποίηση.

Τόσο η αγάπη του για την ιστορία και την αρχαία ελληνική γραμματεία όσο και για τον αθλητισμό, σημάδεψαν την ζωή του. Κάπως έτσι όπως το φυσικό, γήινο στοιχείο της ηπειρώτισσας μητέρας του και το πειθαρχημένο, αστικό περιβάλλον του στρατιωτικού πατέρα του διαμόρφωσαν μια ολόπλευρα ολοκληρωμένη προσωπικότητα που άφησε το ξεχωριστό της αποτύπωμα στην υπηρεσία του ανώτατου πολιτειακού θεσμού αυτής της χώρας.

 Η Κατερίνα Λυμπεροπούλου είχε καλύψει σε δημοσιογραφική αποστολή ως συντάκτρια της εφημερίδας «Το Βήμα» το προεδρικό ταξίδι στην Ιταλία το 2006.

Διαβάστε την ομιλία του Κάρολου Παπούλια στο Πανεπιστήμιο της Περούτζια: