Στο κλασσικό μυθιστόρημα (1850) του Καρόλου Ντίκενς «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ» ο κ. Μικάουμπερ δίνει τα παρακάτω μαθήματα οικονομίας στο νεαρό Ντέιβιντ «εισόδημα 25 σελίνια τη βδομάδα, έξοδα 24= πλούτος, εισόδημα 24 σελίνια τη βδομάδα, έξοδα 25 σελίνια = πτώχευση. Eισόδημα 25 σελίνια τη βδομάδα, έξοδα 25 σελίνια = ευτυχία».
Εάν λοιπόν οι οικογένειες και τα κράτη εφάρμοζαν με κάθε κόστος την απλή αυτή οικονομική πολιτική, όχι μόνο θα ήταν ευτυχισμένοι, αλλά σταδιακά από το πλεόνασμα θα δημιουργείτο το κεφάλαιο, που χρειάζεται για επενδύσεις και έτσι θα έρχονταν η ανάπτυξη.
Φυσικά οι παραπάνω απλοϊκές σκέψεις του Ντίκενς, που οφείλονται σε προσωπικά βιώματα, είναι απλά ευχολόγια και θεωρητικές κατασκευές, που δεν έχουν καμιά σχέση με τη σημερινή σκληρή πραγματικότητα, την οποία διαμορφώνουν η ανθρώπινη απληστία, αδυναμίες και ορμέμφυτα για καλύτερη ποιότητα ζωής, όπως την παρουσιάζουν κάποια ΜΜΕ.
Ούτε μπορούν εφαρμοσθούν σήμερα σε μια περίπλοκη παγκόσμια οικονομία, που παρά τις διεθνείς συνθήκες επικρατεί ελεύθερος και σκληρός ανταγωνισμός με μόνο σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους και χωρίς κεντρική διεύθυνση και καθοδήγηση.
Έκτοτε όμως, κυρίως με τη βιομηχανική επανάσταση, η οικονομική πραγματικότητα άλλαξε και εφαρμόστηκαν καινούργιες πρακτικές και μέθοδοι παραγωγής σε μια παγκόσμια ενιαία αγορά, όπου, οι οικονομικοί νόμοι είναι τόσο ισχυροί όσο και οι φυσικοί και όπως καθ’ υπερβολή, όπως λένε, το πέταγμα μιας πεταλούδας στο Πεκίνο μπορεί να επηρεάσει τη παραγωγή βάμβακα στη Βραζιλία.
Τα μετά Ντίκενς νέα στοιχεία που άλλαξαν το οικονομικό τοπίο είναι, ότι το χρήμα αποσυνδέθηκε από τη ρήτρα χρυσού με αποτέλεσμα πολλές κεντρικές τράπεζες να τυπώνουν ανέλεγκτα χρήμα με κίνδυνο πληθωρισμού, η εισαγωγή του νομίσματος Bitcoin και των συναφών, που δεν αντιλαμβάνομαι πως λειτουργούν και που πιθανότητα είναι μια νέα πυραμίδα Ponzi και ότι το χρήμα από μέσο πληρωμής έγινε χρηματιστηριακό εμπόρευμα.
Από την εποχή του Ντίκενς όλα άλλαξαν στην οικονομία, στη βιομηχανία και παραγωγή προϊόντων, στις πρώτες ύλες, στη ενέργεια, στις μεταφορές ,στο εμπόριο, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Τελείωσε η αποικιοκρατία, η Ευρώπη έπαυσε να αποτελεί τη μητρόπολη και το κέντρο του κόσμου, αναπτύχθηκαν περιφερειακές δυνάμεις, καθεστώτα άλλαξαν, η πληροφορία έγινε τάχιστη και παγκόσμια, γενικά ο κόσμος έγινε πιο μικρός αλληλένδετος με δεσμούς οικονομικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς, αλλά μολονότι το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε παγκοσμίως, μεγάλωσαν οι εισοδηματικές διαφορές και μαζί οι κίνδυνοι των κοινωνικών ταραχών και περιφερειακών πολέμων.
Τα προβλήματα αυτά επαυξάνονται με την επιτακτική ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος από την κλιματική αλλαγή και τις εκπομπές ρύπων με ζητούμενο την παραγωγή καθαρής ενέργειας, για την επίτευξη των οποίων ασφαλώς θα ληφθούν αναγκαστικά μέτρα ελέγχου και περιορισμού όχι μόνο των εκπομπών.
Με λίγα λόγια ο κόσμος, που εμείς οι παλιότεροι ξέραμε, άλλαξε σταδιακά σε όλα σχεδόν τα πεδία και αρχίζει μια νέα εποχή με τεχνολογικό πρόσημο και με συνέπειες που τώρα αρχίζουν να γίνονται αισθητές. Δίνουν όμως την ευκαιρία σε κάποιους να μιλούν για εκπλήρωση προφητειών, ενώ στη πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από τις παράπλευρες απώλειες που νομοτελειακά συμβαίνουν σε κάθε μεταβατική περίοδο, όπως η ιστορία έχει διδάξει.
Παλιότερα την εποχή του υπαρκτού σοσιαλισμού υπήρχε διάκριση μεταξύ της ελεύθερης (καπιταλιστικής) οικονομίας και της κατευθυνόμενης ( σοσιαλιστικής) οικονομίας με κύρια χαρακτηριστικά, ότι η πρώτη λειτουργούσε με κίνητρο το κέρδος, η δε δεύτερη λειτουργούσε όχι με βάση τους οικονομικούς νόμους και με τα μέσα παραγωγής να ανήκουν στο κράτος.
Μετά τη πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού σχεδόν όλα τα κράτη ακόμα και με κομμουνιστικό καθεστώς λειτουργούν με τους νόμους της αγοράς, με τη Κίνα να έχει εξελιχθεί σε δεύτερη παγκόσμια οικονομική δύναμη και η οποία με σωστές κινήσεις τακτικής και με τα μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη παγκόσμια οικονομία.
Ήδη η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει ξεκινήσει σύμφωνα με τις ειδήσεις των ΜΜΕ και με αρχή τη κρίση ενεργείας, κυρίως με την τεράστια αύξηση στις τιμές του φυσικού αερίου. Επειδή η ενέργεια είναι βασικός συντελεστής στη παραγωγή και διανομή διαφόρων αγαθών και των τροφίμων, ήδη έχουν αρχίσει και θα επακολουθήσουν σύντομα μεγάλες αυξήσεις σε προϊόντα και υπηρεσίες παγκοσμίως, οπότε θα έχομε ένα κύκλο συνεχών ανατιμήσεων, που θα τις πληρώσει ο καταναλωτής, μέχρι να ισορροπήσει η παγκόσμια αγορά.
Οι οικονομικές κρίσεις διακρίνονται σε μικρές με επταετή κύκλο και τις μεγάλες με κύκλο 35 ετών, αλλά κανείς δεν μπορεί να μαντέψει το μέγεθος και τη διάρκεια της παρούσας κρίσης, η οποία φαίνεται ότι είναι πολύ σοβαρή.
Αυτό διότι δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά μαζί με το «τσουνάμι» της έλλειψης ενέργειας, που μόλις άρχισε, συντρέχουν και άλλοι παράγοντες, όπως βαρύς χειμώνας, έλλειψη πρώτων υλών και σπανίων γαιών. Μπορεί να συντρέχουν λόγοι που να έχουν αντίκτυπο στη παραγωγή ιδιαίτερα των τροφίμων, λόγω φτωχής γεωργικής παραγωγής, εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, της αύξησης των τιμών των λιπασμάτων, και αύξηση των μεταφορικών εξόδων. Όλοι βασικοί συντελεστές στη διαμόρφωση των τιμών προς τα πάνω.
Ήδη στη χώρα μας βάση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ και από ιδία αντίληψη των καταναλωτών παρουσιάζεται σοβαρή αύξηση στις τιμές των καυσίμων, στο καλάθι της νοικοκυράς, των βασικών αγαθών, των ακινήτων, των ενοικίων και σημαντική άνοδος του πληθωρισμού.
Η διαμόρφωση των τιμών των διαφόρων αγαθών και υπηρεσιών παγκοσμίως και σε κάθε συναλλαγή ακόμα και στις λαϊκές αγορές γίνεται αυτόματα με τον μηχανισμό της προσφοράς και ζήτησης και απεικονίζεται στη συνάντηση των δύο καμπύλων.
Το ζητούμενο όμως είναι βάσει ποιών συντελεστών διαμορφώνονται οι καμπύλες της προσφοράς και της ζήτησης και πως αυτές μπορούν να επηρεαστούν με κυβερνητική ή ιδιωτική πρωτοβουλία στην οποία παίζει σημαντικό ρόλο η μεγιστοποίηση των κερδών, η ψυχολογία και ο πανικός του καταναλωτή.
Βασικά η μεν ζήτηση εξαρτάται από την ποσότητα του χρήματος που διατίθεται, δεδομένου ότι κατά την εποχή της πανδημίας λόγω περιορισμού των δαπανών οι ιδιωτικές καταθέσεις στη χώρα μας αυξήθηκαν κατά 22 δισ. , και ως εκ τούτου και με τα δάνεια που άρχισαν να δίνονται και τις εισροές από το εξωτερικό υπάρχει άνετη χρηματοδότηση και τόνωση της ζήτησης.
Από την άλλη η προσφορά αγαθών είναι κυρίως εισαγόμενη και περιορισμένη, επομένως οι τιμές τους διαμορφώνονται σε παγκόσμια κλίμακα βάσει παγκόσμιων συντελεστών στους οποίους συμμετέχει με ελάχιστο ποσοστό η χώρα μας, πλην όμως μπορεί να ληφθούν κάποια μέτρα από την κυβέρνηση για έλεγχο και συγκράτηση των τιμών για αγαθά και υπηρεσίες που η χώρα παράγει και με την αυτοσυγκράτηση των καταναλωτών μπορεί να υπάρξουν κάποια αποτελέσματα.
Η κρίση είναι προ των πυλών με δυσμενείς επιπτώσεις κυρίως για τις ασθενείς κοινωνικές τάξεις και η κυβέρνηση και η ιδιωτική πρωτοβουλία πρέπει να προβούν σε κάποιες κινήσεις για να τις απαλύνουν. Οι επιδοτήσεις για τη θέρμανση και την ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να ανακουφίσουν κάποιους προσωρινά, αλλά δεν μπορούν ούτε να αυξηθούν ούτε να συνεχισθούν επ’άπειρο.
Μια σωστή κίνηση είναι να δοθούν κίνητρα για να αποκτήσουν τα νοικοκυριά δική τους ηλεκτρική ενέργεια με φωτοβολταϊκά και να καταφέρουμε κάποτε σαν χώρα να εκμεταλλευτούμε τα αποθέματα μας υγρών καυσίμων.
Ως προς τα τρόφιμα, που μπορεί να παρατηρηθεί κάποια έλλειψη, όπως συμβαίνει στην Αγγλία, καλό θα είναι οι καταναλωτές να μη καταληφθούν από πανικό, όπως συνέβη δύο φορές στο πρόσφατο παρελθόν και σπεύσουν να αδειάσουν τα ράφια των σούπερ μάρκετ, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει αύξηση τιμών και έλλειψη τροφίμων.
Επίσης καλό θα ήταν να ενθαρρυνθεί η ιδιωτική πρωτοβουλία με παροχή κάποιων κινήτρων για τη καλλιέργεια από αγρότες και αστούς κάποιων ακαλλιέργητων εκτάσεων ακόμα και των κήπων τους με σιτηρά, όσπρια και ζαρζαβατικά, που θα μπορούν να αντισταθμίσουν μερικώς την όποια έλλειψη τροφίμων, που ενδεχομένως θα παρουσιαστεί.
Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει η οικονομική κρίση να αποτελέσει πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά συνεργασίας προς εξεύρεση κοινών αποδεκτών λύσεων.
***
Λέανδρος Τ. Ρακιντζης – Αρεοπαγίτης ε.τ.
