Κίνδυνος από τη μακροχρόνια ανεργία και την ανεργία των νέων στην Ελλάδα

* Bασίλης Δελής, Πολιτικός Επιστήμονας, Απόφοιτος ΕΣΔΔΑ, επιστημονικός συνεργάτης Ομάδας Κοινωνικών Εξελίξεων ΕΝΑ – Σημεία της ανάλυσης περιλαμβάνονται στο Δελτίο Κοινωνικών Εξελίξεων 2022 του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ που θα δημοσιευθεί τις επόμενες ημέρες στο www.enainstitute.org

Η Ελλάδα, ακολουθώντας την τάση της ευρωπαϊκής ύφεσης, σημείωσε επιδείνωση όλων των κοινωνικών δεικτών στο διάστημα της περιόδου 2012-2014, όταν και σημειώθηκαν ιστορικά υψηλά σε μια σειρά από τομείς (ανεργία, ανισότητες, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός). Ωστόσο, από το 2016 και μετά καταγράφεται μία συστηματική αποκλιμάκωση των δυσμενών μεγεθών και βελτίωση των σχετικών δεικτών, με αποτέλεσμα το 2019 να παρατηρείται επιστροφή πολλών δεικτών στα προ κρίσης επίπεδα. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την ανεργία, το 2013 το ποσοστό της στην Ελλάδα έφτασε το ιστορικά υψηλό 27,8% (από 7,6% το 2008 και 9,5% το 2009).

Έκτοτε, η ανεργία κατέγραψε σημαντική υποχώρηση με το ποσοστό ανεργίας να μειώνεται έως και 11 ποσοστιαίες μονάδες (τέταρτο τρίμηνο 2019, όταν και ανήλθε σε 16,8%) με την τάση αποκλιμάκωσης να συνεχίζεται έως σήμερα (11,9% τον Φεβρουάριο 2022).

Με την εμφάνιση της πανδημίας ανήλθε στο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ αντιστοιχώντας στο 17,6% (2020) του εργατικού δυναμικού- εκ των οποίων το 66,4% είναι μακροχρόνια άνεργοι και το 21,1% είναι νέοι άνεργοι-, ποσοστό αρκετά υψηλότερο από αυτό της ΕΕ (7,1%) με τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας να παρατηρούνται στις γυναίκες, στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και στα άτομα που έχουν ολοκληρώσει έως λίγες τάξεις Δημοτικού.

Γράφημα: Ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα και στην ΕΕ

Η πρόκληση της μακροχρόνιας ανεργίας στην Ελλάδα

Η Ελλάδα εμφανίζει διαχρονικά ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και το υψηλότερο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας στην ΕΕ. Για το 2020, το ποσοστό των ανέργων ανήλθε στο 17,6% ενώ των μακροχρόνια ανέργων (που δεν έχουν εργαστεί τουλάχιστον τους τελευταίους 12 μήνες) κυμαίνεται στο 10,5%.

Η πλειονότητα των ανέργων (66,5%) αναζητεί εργασία επί ένα έτος ή περισσότερο (μακροχρόνια άνεργοι) ενώ το ποσοστό των ανέργων που δεν έχουν εργαστεί στο παρελθόν (νέοι άνεργοι) είναι 18,5%.

Οι μακροχρόνια άνεργοι παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Η μακροχρόνια φύση της ανεργίας είναι αναμφισβήτητα από τις πιο σοβαρές προκλήσεις πολιτικών ένταξης στην εργασία στην Ελλάδα σήμερα, με τεράστιες συνέπειες για την κοινωνική συνοχή της χώρας, με ιδιαίτερα αυξημένες τις ανησυχίες για την ομάδα που βρίσκεται σε ανεργία από 4 έτη1.

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η κατηγορία αυτή αποκτά και ιδιαίτερα έμφυλα χαρακτηριστικά, καθότι οι μακροχρόνια άνεργες γυναίκες είναι σχεδόν διπλάσιες από τους μακροχρόνια άνεργους άνδρες.

Λόγω της παρατεταμένης έλλειψης επαφής με τον κόσμο της εργασίας, οι μακροχρόνια άνεργοι που αναζητούν εργασία κινδυνεύουν να χάσουν (ή στην περίπτωση των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, να μην αποκτήσουν ποτέ) κρίσιμες εργασιακές δεξιότητές και εργασιακές συνήθειες, γεγονός το οποίο δύναται να υπονομεύσει και τις πιθανότητες εύρεσης εργασίας όταν μεγεθύνεται η οικονομία.

Πέρα από την απώλεια εισοδήματος, η παρατεταμένη ανεργία επιτείνει τον κίνδυνο αύξησης των περιστατικών βίας και επιδείνωσης της ποιότητας ζωής, της βιολογικής και ψυχικής υγείας των ανέργων και των οικείων τους.

Επιπρόσθετα, εμπειρικά διαπιστώνεται ότι οι εργοδότες, έχοντας επίγνωση των εξουθενωτικών συνεπειών της μακράς περιόδου ανεργίας στο ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο, καθίστανται απρόθυμοι να προβούν στην πρόσληψη (πολύ) μακροχρόνια ανέργων και, τελικά, ο αντίκτυπος της παρατεταμένης ανεργίας στη ζήτηση και την προσφορά εργασίας απειλεί περαιτέρω την κοινωνική συνοχή. Η ανάληψη δράσης για τον αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων είναι επομένως επείγουσα και οφείλει να αποτελέσει προτεραιότητα για τους διαμορφωτές πολιτικών.

Εγγραφές στον ΟΑΕΔ

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, οι εγγεγραμμένοι στα μητρώα του ΟΑΕΔ2 για τον Δεκέμβριο 2021 έφτασαν τους 1.100.099. Σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (Νοέμβριος 2021) υπήρξε ποσοστιαία μεταβολή κατά 1,63%, ενώ παρατηρείται μείωση σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2020 κατά 6,09%.

Από το σύνολο των ανέργων, οι 219.039 είναι επιδοτούμενοι, με την κατηγορία εποχικοί τουριστικών επαγγελμάτων να αποτελούν το 48,3% αυτών.

Από τους εγγεγραμμένους στα μητρώα του ΟΑΕΔ, οι εγγεγραμμένοι για χρονικό διάστημα ίσο ή και περισσότερο των 12 μηνών (μακροχρόνιοι) αποτελούν το 52,67%.

Οι γυναίκες αποτελούν το 63,61% του συνόλου των ανέργων εκ των οποίων η πλειοψηφία είναι μακροχρόνια άνεργες.

Οι άνδρες αποτελούν το 36,39% του συνόλου, εκ των οποίων οι άνεργοι με λιγότερους από 12 μήνες είναι η πλειοψηφία.

Γράφημα: Διάρκεια ανεργίας ανά φύλο*

Οι Περιφέρειες με τα μεγαλύτερα ποσοστά ανέργων στο σύνολο της χώρας είναι κατά σειρά: η Περιφέρεια Αττικής με 31,32%, η Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας με 18,77%, η Περιφέρεια της Κρήτης με 7,38% και η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας με 7,17%.

Στο σύνολο των επιδοτούμενων ανέργων σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (Νοέμβριος 2021) παρατηρείται αύξηση με ποσοστιαία μεταβολή 7,14%, ενώ αύξηση σημειώνεται και σε σχέση με τον Δεκέμβριο 2020 κατά 8,17%.

Στο σύνολο εγγεγραμμένων ανά εκπαιδευτικό επίπεδο, οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εργασίας αποτελούν την μεγαλύτερη ομάδα με ποσοστό 46,57% και ακολουθούν οι απόφοιτοι υποχρεωτικής εκπαίδευσης με 28,21%, οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με 15,77% και τέλος η κατηγορία χωρίς εκπαίδευση με ποσοστό 9,45%.

Επισφαλές εργασιακό περιβάλλον

Το επισφαλές εργασιακό περιβάλλον και η «μαύρη» εργασία ενδέχεται να αποτελούν μια από τις αιτίες της διαφοράς του πλήθους των εγγεγραμμένων ανέργων στον ΟΑΕΔ με τον αριθμό των ανέργων που καταγράφει η έρευνα εργατικού δυναμικού της EUROSTAT.

Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η διαφορά αυτή σε πλήθος χιλ. ανέργων για το 2021 όπου παρατηρείται η μείωση του πλήθους κατά τους μήνες αιχμής της τουριστικής σεζόν, με αντίστοιχη αύξηση κατά τους χειμερινούς μήνες3.

Γράφημα: Διαφορά ΟΑΕΔ- ΕUROSTAT σε μηνιαία αποτελέσματα ανέργων για το 2021 (σε χιλ.)

Ανησυχίες για το μέλλον

Η Ελλάδα τους τελευταίους μήνες εμφάνισε το υψηλότερο ποσοστό στη συνολική ανεργία, στη μακροχρόνια ανεργία και στην ανεργία των νέων στην ΕΕ.

Η ανεργία ακολουθώντας την τάση αποκλιμάκωσης ανήλθε σε 12,8% τον Ιανουάριο 2022 με αποτέλεσμα να σημειώνεται αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων και μείωση του αριθμού των ανέργων ενώ παράλληλα έχουμε μείωση του μη ενεργού πληθυσμού4 καθώς μέρος του πληθυσμού επιστρέφει στο εργατικό δυναμικό με αποτελέσματα την αύξηση του εργατικού δυναμικού κατά 2% (98,7 χιλιάδες άτομα) με ένα μέρος των ατόμων που εξήλθαν του εργατικού δυναμικού εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων ή απροθυμίας συμμετοχής στην εργασία να επιστρέφει και να προσμετράται στην απασχόληση.

Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό συμμετοχής, δηλαδή ο λόγος του εργατικού δυναμικού προς τον πληθυσμό, διαμορφώθηκε στο 60% το 2021, ελαφρώς υψηλότερα σε σύγκριση με τον προ πανδημίας μακροχρόνιο μέσο όρο (58%).

Ωστόσο, το επόμενο διάστημα τίθεται εν αμφιβόλω η περαιτέρω ανάκαμψη και η θετική πορεία λόγω:

Της ενεργειακής κρίσης που δυσχεραίνει την παραγωγή και αυξάνει τα κόστη παραγωγής
Του ενδεχόμενου στασιμοπληθωρισμού
Της ενδεχόμενης αύξησης των απολύσεων μετά την καθολική άρση των μέτρων στήριξης
Της πιθανής αντίδρασης του ιδιωτικού τομέα στην άρση των μέτρων στήριξης της κυβέρνησης όταν αυτή θα συμβεί
Του υψηλού ποσοστού διαρθρωτικής ανεργίας
Του υψηλού ποσοστό ανεργίας των νέων και μακροχρόνιας ανεργίας (υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ)
Των αλλαγών που μπορεί να έχει δημιουργήσει η πανδημία (τηλεργασία, φύλαξη παιδιών δεδομένου ότι από την αρχή της πανδημίας 9,5 μήνες τα παιδιά απείχαν από την εκπαίδευση κ.ά.)
Του δημογραφικού προβλήματος (συρρίκνωση του πληθυσμού 15-74 ετών κατά 625,7 χιλιάδες άτομα τα τελευταία 12 χρόνια) και της φθίνουσας πορείας του εργατικού δυναμικού δεδομένης της αύξησης του μέσου όρου ζωής και της υπογεννητικότητας και άρα των συνταξιούχων καθώς και αύξηση των ετών σπουδών με αποτέλεσμα την καθυστέρηση εισαγωγής στην εργασία
Της ισχνής αύξησης του κατώτατου μισθού

***