«Παγκόσμια Πύλη»: Η απάντηση της Ε.Ε. στον «Δρόμο του Μεταξιού» της Κίνας

 

Οι δημοκρατίες – και οι αξίες που τις στηρίζουν – πρέπει να αποδεικνύουν την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στις σημερινές παγκόσμιες προκλήσεις. Πρέπει να έχουν την ικανότητα και τη φιλοδοξία που απαιτούνται να συμβάλουν στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Η πραγματικότητα αυτή έρχεται στο επίκεντρο της προσοχής από τη συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη των χωρών να επενδύσουν και να αναπτύξουν τις υποδομές που χρειάζονται για να δημιουργήσουν βιώσιμη ευημερία, θέσεις εργασίας και υπηρεσίες για τις τοπικές κοινωνίες τους. 

Αυτή η παγκόσμια ανάγκη για υποδομές δεν αποτελεί μόνο το κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο αλλά αποτελεί το κρίσιμο μέρος puzzle για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία της περιβάλλοντος, τη βελτίωση της παγκόσμιας ασφάλειας της υγείας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κόσμου της οικονομίας. 

Ο αντίκτυπος των σημερινών ελλιπών, ασύμβατων ή αποσυνδεδεμένων παγκόσμιων υποδομών αποκαλύφθηκε σκληρά κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, είτε μέσω του οικονομικού αντίκτυπου και της κοινωνικής απομόνωσης που προκλήθηκε από την έλλειψη μιας ολοκληρωμένης ψηφιακής συνδεσιμότητας, τις αναταράξεις στις αλυσίδες εφοδιασμού ή και την έλλειψη ιατρικών προϊόντων. Μπορεί η πανδημία να επιτάχυνε την ανάγκη για δράση, όμως το κενό στις επενδύσεις και η κλίμακα των παγκόσμιων αναγκών, προϋπήρχαν πολύ πριν από αυτήν. 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις των G20, το παγκόσμιο έλλειμμα επενδύσεων σε υποδομές θα φθάσει τα 13 τρις ευρώ έως το 2040. Εάν λάβουμε υπόψη τις περαιτέρω επενδύσεις σε υποδομές που απαιτούνται για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τότε το ποσό αυτό εκτοξεύεται σε 1,3 τρις ευρώ ετησίως1. 

Πρωτοβουλία GlobalGateway: Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Τετάρτη, 1η Δεκεμβρίου, το σχέδιο της να επενδύσει 300 δισ. ευρώ έως το 2027 σε παγκόσμιες υποδομές- κυρίως σε ψηφιακά και κλιματικά έργα, ως εναλλακτική λύση στην πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) της Κίνας2.

Σαφώς, η πρόταση της Επιτροπής δεν αναφέρει ευθέως την Κίνα, όμως ανα διαβάσει κανείς όλη την ανακοίνωση θα διαπιστώσει πως το GlobalGateway, δημιουργείται για να αντιμετωπίσει το κινεζικό αναπτυξιακό πρόγραμμα των πολλών δις του 2013 – το οποίο, σύμφωνα με τους επικριτές, έχει ωθήσει ορισμένες χώρες σε μη βιώσιμο επίπεδο χρέους. 

«Κορωνίδα της πρωτοβουλίας αποτελεί η δημοκρατική προσέγγιση με γνώμονα αξίες που μπορεί να φέρει αποτελέσματα στις πιο πιεστικές προκλήσεις, σύμφωνα με δήλωση της Πρόεδρου της Επιτροπής, Ursula von der Leyen, απαντώντας στην προπαγάνδα της Κίνας και της Ρωσίας, οι οποίες υποστηρίζουν ότι οι δημοκρατικές χώρες είναι λιγότερο αποτελεσματικές». Έχει αξία να τονιστεί η συνεχής αναφορά της Προέδρου στο μοντέλο διακυβέρνησης της ΕΕ, καθώς όπως χαρακτηριστικά λέει: ”Ξέρουν [οι εταίροι μας] ότι είμαστε διαφανείς, ξέρουν ότι συνοδεύεται από χρηστή διακυβέρνηση, ξέρουν ότι δεν θα μείνουν μη βιώσιμα επίπεδα χρέους, ξέρουν ότι σχεδιάζουμε τα έργα με την ίδια τη χώρα, χωρίς αποκλεισμούς”. 

Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως μια σημαντική πολιτική της ΕΕ, όπως είναι η Αναπτυξιακή βοήθεια μέσω της οποίας η Ένωση αποτελεί τον μεγαλύτερο πάροχο παγκοσμίως, την περίοδο 2013-2018 η βοήθεια γινόταν με τη μορφή επιχορηγήσεων στις τρίτες χώρες, κάτι που μπορεί μεν να συγκριθεί με τα αναφερόμενα έργα της πρωτοβουλίας Belt and Road που παρέχονται από την Κίνα, όμως η ειδοποιός διαφορά είναι πως η Ένωση παρέχει επιχορηγήσεις, ενώ η Κίνα παρέχει δάνεια. 

Δεδομένου του παγκόσμιου χαρακτήρα αυτής της πρόκλησης, η ΕΕ πρέπει να προσφέρει μια θετική προσφορά για την εταίρους της. Η GlobalGateway είναι αυτή η θετική προσφορά: ένα σχέδιο της ΕΕ για μεγάλες επενδύσεις σε ανάπτυξη υποδομών σε όλο τον κόσμο.

Στόχος είναι:

α) η δημιουργία παραγωγικών δεσμών και όχι εξαρτήσεων

β) η επένδυση σε έργα που μπορούν να υλοποιηθούν με υψηλά πρότυπα, καλή διακυβέρνηση και διαφάνεια

γ) η συνεργασία με τις χώρες υποδοχής, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα για να αυξηθούν οι επενδύσεις σε υποδομές, να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητά της ΕΕ, να αποδοθούν τα οφέλη και η προστασία για τους εταίρους της, να ενδυναμωθούν οι τοπικές κοινότητες και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικότερα οι παγκόσμιες προκλήσεις – από την κλιματική αλλαγή και τη βιώσιμη ανάπτυξη έως την ασφάλεια της υγείας, την ισότητα των φύλων ισότητα και τα εκπαιδευτικά συστήματα. 

Τι είναι η πρωτοβουλία ” Global Gateway’’ (Παγκόσμια Πύλη) 

Το πρόγραμμα, με την ονομασία «Global Gateway»3 αποτελεί ένα διεθνές επενδυτικό σχέδιο για τις μεταφορές και τις υποδομές που θα αποτελείται από επιχορηγήσεις και δάνεια και αποσκοπεί στη χρηματοδότηση έργων ψηφιακής τεχνολογίας, μεταφορών, ενέργειας, υγείας και έρευνας.

Η πρωτοβουλία αυτή αποτέλεσε απάντηση της Επιτροπής στο κάλεσμα των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ (τον Ιούλιο του 2021), για να αναπτύξει η Επιτροπή μια στρατηγική για την προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών στο εξωτερικό και για την ”προστασία των παγκόσμιων συμφερόντων της μέσω της βιώσιμης συνδεσιμότητας”. Εγκαινιάστηκε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen 15.10.2021. 

Είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με την Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ και τη Βιώσιμη Ανάπτυξης (SDGs), καθώς και τη Συμφωνία του Παρισιού. Προσφέροντας μια θετική επιλογή για την παγκόσμια ανάπτυξη υποδομών, η Global Gateway θα επενδύσει στη διεθνή σταθερότητα και συνεργασία και θα καταδείξει πώς οι δημοκρατικές αξίες προσφέρουν ασφάλεια και δικαιοσύνη για τους επενδυτές, βιωσιμότητα για τους εταίρους και μακροπρόθεσμα οφέλη για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. 

Αυτό ακολούθησε μια σειρά πρόσφατων σχεδίων υποδομών από την Ιαπωνία και την Ινδία (διάδρομος ανάπτυξης Ασίας-Αφρικής το 2017) και από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Αυστραλία (δίκτυο Blue Dot Network το 2019). Τον Ιούνιο 2021, τα κράτη της G7, με επικεφαλής τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, συμφώνησαν σε μια παγκόσμια πρωτοβουλία υποδομών, με την ονομασία Build Back Better World, η οποία αποτελεί μια χαλαρή συνεργασία που στοχεύει να ανταγωνιστεί την κινεζική BRI.

Η πρωτοβουλία αυτή από τις χώρες G7 – συμπεριλαμβανομένων του Καναδά, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ- στοχεύει επίσης στην αντιμετώπιση της κινεζικής οικονομικής επιρροής σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης δρομολογήσει προγράμματα υποδομών με την Αυστραλία, την Ινδία και την Ιαπωνία.. 

Η ΕΕ πλησιάζει τα μεγάλα, παγκόσμια επενδυτικά σχέδια σε έναν γεωπολιτικό αγώνα για παγκόσμια επιρροή. Ας μην ξεχνάμε πως το αφήγημα της Επιτροπής μόλις ανέλαβε μιλούσε για μια Γεωπολιτική Επιτροπή. Η Παγκόσμια Πύλη βασίζεται στα επιτεύγματα της Στρατηγικής Συνδεσιμότητας ΕΕ-Ασίας του 20184, τις συναφθείσες εταιρικές σχέσεις συνδεσιμότητας με την Ιαπωνία5 και την Ινδία6, καθώς και το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο για τα Δυτικά Βαλκάνια7, την Ανατολική Εταιρική Σχέση 8 και την Πολιτική Νότιας Γειτονίας9. 

Πακτωλός ευρωπαϊκών χρημάτων για Μεγάλα έργα 

Η Επιτροπή σχεδιάζει να αξιοποιήσει δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία θα αντληθούν εν μέρει από τα κράτη μέλη, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα.

Αξιωματούχοι της Επιτροπής δήλωσαν ότι ο στόχος των επενδύσεων ύψους 300 δισ. ευρώ είναι μια εκτίμηση 18 δισ. ευρώ θα προέλθουν από επιχορηγήσεις από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. 

Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκτιμούν ότι επενδύσεις ύψους 145 δισ. ευρώ θα μπορούσαν να προέλθουν από ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των κρατών μελών, καθώς και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ). Η Επιτροπή σχεδιάζει επίσης να δημιουργήσει επενδύσεις ύψους 135 δισ. ευρώ έως το 2027 με εγγυήσεις από το Ευρωπαϊκό Ταμείο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Plus. 

Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η επικέντρωση σε έργα όπως καλώδια οπτικών ινών, καθαρούς διαδρόμους μεταφορών και καθαρές γραμμές μεταφοράς ενέργειας για την ενίσχυση των ψηφιακών, μεταφορικών και ενεργειακών δικτύων, σύμφωνα με τη δήλωση της Επιτροπής. 

Επίλογος 

Εν κατακλείδι, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, η Παγκόσμια Πύλη (GlobalGateway) της ΕΕ, αποτελεί όντως μια σαφής απάντηση στην Κίνα ή μήπως ένα αδιέξοδο; 

Ο κινεζικός Δρόμος του Μεταξιού είναι και θα παραμείνει κυρίως το αποτέλεσμα του Πεκίνου που κερδίζει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ από το εμπόριο με τη Δύση και τα επενδύει στο εξωτερικό. Όσο η Κίνα έχει εμπορικό πλεόνασμα 540 δισ. ευρώ ετησίως, η επένδυση της Δύσης, και περίπου 1.150 δισ. ευρώ σε εξωτερικά δάνεια και εξαγωγικές πιστώσεις σε εκκρεμότητα, εύλογη η απορία πολλών αναλυτών για τα 300 δισ. ευρώ που θα επενδύσει η ΕΕ στην Παγκόσμια Πύλη για την περίοδο 2021-2027, πόσο μπορεί να ανταγωνιστεί την Κίνα; 

Μια άλλη παράμετρο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη αφορά στον κύριο στόχο της Ένωσης μέσω της Παγκόσμιας Πύλης, που είναι η ώθηση των κρατών μελών και των εταιρειών για να λειτουργήσουν περισσότερο σε αυτόν τον τομέα. Όμως, όλα εξαρτώνται από το ενδιαφέρον των τελευταίων. Είναι γνωστό πως πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες σήμερα δεν έχουν πρόβλημα να συνεργάζονται με τους Κινέζους, όπου οι κινέζοι εργολάβοι αναλαμβάνουν τη βαριά δουλειά, ενώ οι ευρωπαϊκές εταιρείες κερδίζουν περισσότερα χρήματα από την τεχνογνωσία τους. Οι κινεζικές εταιρείες σήμερα μπορούν πράγματι να χειριστούν πολύπλοκα έργα και γίνονται όλο και πιο έξυπνες όσον αφορά σε θέματα χρηματοδοτήσεων, εστιάζοντας στις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και λαμβάνοντας περισσότερο υπόψη τις τοπικές ανάγκες10. 

Είναι γεγονός πως η κινέζικη πρωτοβουλία «SilkRoad» αποτελεί μια πρωτοβουλία απτή και αποδοτική ως προς τους στόχους της, ενώ το ευρωπαϊκό σχέδιο παραμένει ακόμα δίκη προθέσεων, και σαφώς η αναφορά στη χρηστή διακυβέρνηση και στις αξίες που προωθεί η Ένωση, αποτελεί ένα μεγάλο ερωτηματικό κατά πόσο αφορά τον κόσμο των επενδύσεων και της συσσώρευσης πλούτου. 

Συνοψίζοντας, η Παγκόσμια Πύλη σαφώς και αποτελεί μια θετική πρωτοβουλία της Ένωσης, και θα μπορούσε να γίνει αποδοτική υπάρξει μια διασύνδεση με την Πράσινη Νέα Συμφωνία, το όραμα της Ανοικτής Στρατηγικής Οικονομίας και τα έργα για τη διασφάλιση του εφοδιασμού με σημαντικά ορυκτά, συλλειτουργήσουν κάτω μια κοινή ομπρέλα- ενδεχομένως της Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ (EUGlobalStrategy).

Μια τέτοια διαδικασία σαφώς απαιτεί μια πιο δραστήρια «εξωτερική πολιτική» της ΕΕ, όπου οι επιμέρους πρωτοβουλίες της ΕΕ που αφορούν στη σχέση της με τον Κόσμο, θα μπορούσαν αφενός να αποτελέσουν πολιτικές ήπιας ισχύος της ΕΕ και αφετέρου να αποτελέσουν βιώσιμες λύσεις στη νέα εποχή των παγκόσμιων προκλήσεων… 

 ***

Δρ. Παρασκευή Ελευθερία Φτακλάκη, Πολιτικός Επιστήμων/Διεθνολόγος- Διδάκτωρ Ευρωπαϊκών Σπουδών – Υποψήφια μετα-διδάκτωρ στον τομέα της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ

 Παραπομπές

1 Rozenberg, Julie; Fay, Marianne. 2019. Beyond the Gap: How Countries Can Afford the Infrastructure They
Need while Protecting the Planet. Washington, DC: World Bank.

2
Η Κίνα ξεκίνησε το σχέδιο της (BRI) , το οποίο απηχεί τον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού που συνέδεε την Ασία με την Ευρώπη, για να επεκτείνει το παγκόσμιο δίκτυο της. Η πρωτοβουλία BeltandRoad έχει επίσης Ευρωπαίους δικαιούχους: Στην πρωτοβουλία συμμετέχουν 18 χώρες της ΕΕ.

3
Αναλυτικότερα για την πρωτοβουλία GlobalGateway, δες ανακοίνωση της Επιτροπής, διαθέσιμο στο https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/joint_communication_global_gateway.pdf

5
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_18_45

6
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_21_2327
7
Communication ‘An Economic and Investment Plan for the Western Balkans’ COM(2020) 641 final.

8
Joint Communication ‘Reinforcing Resilience: an Eastern Partnership that delivers for all’, JOIN(2020) 7 final
and Joint Staff Working Document ‘Recovery, resilience and reform: post 2020 Eastern Partnership priorities,’SWD(2021) 186 final.

9
Joint Communication ’Renewed partnership with the Southern Neighbourhood: A new Agenda for the
Mediterranean’, JOIN(2021) 2 final, and Joint Staff Working Document ‘Renewed Partnership with the Southern Neighbourhood Economic and Investment Plan for the Southern Neighbours’ SWD(2021) 23 final.