Κατ’ αρχάς, τι είναι η Τουρκία και ποιος είναι η Τουρκία;
Άλλη είναι η αναθεωρητική, νεο-οθωμανική και εθνικιστική Τουρκία του κ. Ερντογάν, άλλη είναι η Τουρκία των κοσμικών Κεμαλιστών Τούρκων, και άλλη είναι η Τουρκία των διαφορετικών εθνικοτήτων που απαρτίζουν την πλειοψηφία της Τουρκίας, δηλαδή των Κούρδων, των Ελλήνων, των Λατινο-Ιταλών, των Αρμένιων, των Ασσύριων, των Ισραηλιτών, και των άλλων μεσανατολιτών.
Οι πραγματικοί Τούρκοι είναι μειοψηφία στην Τουρκία. Γι’ αυτό δεν δικαιούται να ομιλεί για μειονότητες σε άλλες χώρες η Τουρκία. Η μεγαλύτερη μειονότητα Τούρκων είναι στην ίδια την Τουρκία.
Η Τουρκία είναι εθνικά ανομοιογενής. Εθνικά ανομοιογενή κράτη συνήθως καταλύονται από μόνα τους.
Αν δεν καταλύονται από μόνα τους, αυτό είναι είτε λόγω πολιτικο-οικονομικών συμφερόντων, είτε λόγω αυταρχικού καθεστώτος.
Η Τουρκία ποτέ δεν ήταν ένα πλήρως δημοκρατικό καθεστώς. Η αυταρχικότητα των κοσμικών στρατιωτικών και του βαθέως κράτους υποκατεστάθη από τον εθνικο-ισλαμιστικό μανδύα του κ. Ερντογάν.
Από άποψη οικονομίας, ποιά είναι η Τουρκία;
Η Τουρκία έχει την ευγενή φαντασίωση ότι είναι αναδυόμενη υπερδύναμη. Σε άλλη αρθρογραφία μας αναφέραμε ότι η Τουρκία χαρακτηρίζεται από υπερβολική αμετροέπεια και έχει υψώσει το κεφάλι της πολύ περισσότερο από ότι η οικονομική, πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική της δύναμη της επιτρέπουν.
Για παράδειγμα, το Τουρκικό Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) είναι 19% του ΑΕΠ της Γερμανίας, 28% του ΑΕΠ της Γαλλίας, 37% του ΑΕΠ της Ιταλίας και 53% του ΑΕΠ της Ισπανίας (με στοιχεία Δ.Ν.Τ.).
Το ονομαστικό (nominal) κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Τουρκίας όμως είναι χαμηλότερο από αυτό της Βουλγαρίας, και σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (purchasing power parity) είναι χαμηλότερο της Ρουμανίας.
Με άλλα λόγια σε διεθνές επίπεδο εκ των πραγμάτων οι Τούρκοι είναι φτωχοί. Και γίνονται φτωχότεροι καθημερινώς από τις κακές οικονομικές πολιτικές που ακολουθεί ο κ. Ερντογάν, που οδηγούν στην απευκταία συνεχή υποτίμηση της Τουρκικής λίρας, στη δυσκολία εξυπηρέτησης δανείων σε ξένο νόμισμα, στον πληθωρισμό, και στην περαιτέρω φτωχοποίηση των Τούρκων.
Και όσο ο κ. Ερντογάν θα χρησιμοποιεί κεφάλαια σε ανεπάρκεια για την χρηματοδότηση των ιμπεριαλιστικών φαντασιώσεών του, τόσο οι Τούρκοι θα φτωχοποιούνται περισσότερο.
Έτσι όταν ρωτάμε πού το πάει η Τουρκία, ουσιαστικά ρωτάμε πού το πάει ο κ. Ερντογάν, καθότι ο εκ Πόντου καταγόμενος κ. Ερντογάν ελέγχει πλήρως την Τουρκία προς το παρόν.
Θεωρητικά ο κ. Ερντογάν θα έπρεπε να κάνει ότι είναι καλύτερο για την Τουρκία, δηλαδή για τους Τούρκους υπηκόους. Κάνει όμως ότι είναι καλύτερο για τον εαυτό του ώστε να παραμείνει στην εξουσία εσαεί.
Αυτό είναι ένα κλασσικό «πρόβλημα ηθικού διλήμματος.» Το moral hazard problem ή principal-agent problem ή agency problem είναι γνωστό από την περίπτωση των εταιρειών όπου ο «κύριος» (principal) είναι οι μέτοχοι μιας εταιρείας, και ο «παράγων» (agent) είναι ο εκτελεστικός διευθυντής.
Ο εκτελεστικός διευθυντής υποτίθεται ότι κάνει ότι καλύτερο μπορεί για την εταιρεία και τους μετόχους, το πρόβλημα όμως είναι ότι προωθεί το προσωπικό του συμφέρον που δεν συνάδει αναγκαστικά με την ευημερία των μετόχων.
Το διοικητικό συμβούλιο υποτίθεται ότι ενεργεί ως ενδιάμεσος, ελέγχει τον εκτελεστικό διευθυντή και προασπίζει τα συμφέροντα των μετόχων.
Δυστυχώς όμως το διοικητικό συμβούλιο μπορεί να ελέγχεται άμεσα ή έμμεσα από τον εκτελεστικό διευθυντή ή να μην ενδιαφέρεται αρκετά για την εταιρεία, παραδείγματος χάριν, οι διοικητικοί σύμβουλοι μπορεί να μην έχουν μετοχές της εταιρείας.
Το ίδιο ισχύει και με ένα κράτος όταν ο Πρόεδρος ή ο Πρωθυπουργός (ανάλογα με τη μορφή του πολιτεύματος) υποτίθεται ότι κάνουν ότι είναι καλύτερο για τους πολίτες, και ελέγχονται για αυτό από το Κοινοβούλιο.
Στην πραγματικότητα όμως μπορεί να ελέγχουν το Κοινοβούλιο και να προωθούν προσωπικά συμφέροντα ή συμφέροντα των χρηματοδοτών τους.
Η επίλυση του προβλήματος του ηθικού διλήμματος απαιτεί την παροχή των κατάλληλων θετικών ή αρνητικών κινήτρων (δηλαδή «καρότων» και «μαστιγίων»).
Ένα από τα καλύτερα κίνητρα στην περίπτωση των εταιρειών είναι να κάνεις τον εκτελεστικό διευθυντή ιδιοκτήτη ή μέτοχο της εταιρείας, επειδή τότε δεν θα κοροϊδεύει τον εαυτό του. Δυστυχώς στην περίπτωση ενός κράτους το να κάνεις τον Πρόεδρο ή τον Πρωθυπουργό «ιδιοκτήτη» του κράτους έχει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα για τους πολίτες.
Αυτό το βλέπουμε με την Κεντρική Τράπεζα στην Τουρκία, που όχι μόνο δεν είναι ανεξάρτητη, αλλά ο κ. Ερντογάν συμπεριφέρεται σαν να ήταν ιδιοκτησία του, απολύοντας τον ένα διοικητή μετά τον άλλο κατά το δοκούν.
Που το πάει λοιπόν η Τουρκία, δηλαδή ο κ. Ερντογάν;
Ο κ. Ερντογάν θα κάνει αυτό που νομίζει ότι θα του επιτρέψει να παραμείνει στην εξουσία ως νεο-σουλτάνος όσο το δυνατόν πιο πολύ, και όχι ότι είναι καλύτερο για την Τουρκία.
Εφ’ όσον θεωρεί ότι η εθνικο-ισλαμιστική σάλτσα μαζί με τον κ. Μπαχτσελί του νοστιμεύει το φαγητό, αυτό και θα συνεχίσει να κάνει χωρίς να τον ενδιαφέρουν οι όποιες αντιδράσεις, όσο παραμένουν σχετικά μικρής κλίμακας ή ελεγχόμενες.
Έτσι θα συνεχίσει να απολαμβάνει τα οικονομικά του προνόμια, για να μην αναφέρουμε άλλα μικρότερα προνόμια, όπως το να του παίρνουν τη μάσκα που μόλις έβγαλε από την μύτη του οι δουλικοί παρατρεχάμενοί του, ή το κασκόλ που με περισσό θεατρινισμό αφήνει να πέφτει από το λαιμό του.
Για να καταλάβουμε την συμπεριφορά του νεόπλουτου κ. Ερντογάν, πρέπει να καταλάβουμε πως υπολογίζονται τα «σημεία ισορροπίας» στην Θεωρία Παιγνίων.
Ένα πιθανό σημείο ισορροπίας είναι όταν υπάρχει μία τακτική ή στρατηγική για κάθε παίκτη που είναι βέλτιστη γι’ αυτόν ανεξάρτητα από το τι κάνουν οι άλλοι παίκτες. Άλλο πιθανό σημείο ισορροπίας είναι όταν ο κάθε παίκτης κάνει ότι είναι βέλτιστο δεδομένης μίας τακτικής που αναμένει από τον αντίπαλο. Και ένα τρίτο πιθανό σημείο ισορροπίας είναι όταν οι παίκτες συνεργάζονται και καταλήγουν σε αμοιβαία αποδεκτή λύση.
’Ετσι, όταν ο κ. Ερντογάν αναμένει ότι οι άλλοι παίκτες προσπαθούν να τον κατευνάσουν, για οποιοδήποτε λόγο, η καλύτερη στρατηγική του είναι να είναι απρόβλεπτος.
Και όταν οι άλλοι παίκτες περιμένουν να είναι απρόβλεπτος, η καλύτερη στρατηγική τους είναι να προσπαθούν να τον κατευνάσουν. Συνεπώς υπάρχει μια «ισορροπία.» Με αυτή την ισορροπία, ο κ. Ερντογάν κατορθώνει να πάρει κάτι από το τίποτα από τη Δύση.
Ένα άλλο σημείο ισορροπίας είναι ότι ο κ. Ερντογάν χρησιμοποιεί δυστυχείς οικονομικούς μετανάστες και πρόσφυγες σαν στρατηγικά πιόνια.
Όσο είναι στην Τουρκία σπαταλούν εκεί ότι λεφτά τους έχουν μείνει, μετά προωθούνται στην Ευρώπη για να εξαναγκαστούν οι Ευρωπαίοι να παράσχουν οικονομικά κίνητρα στην Τουρκία ώστε να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές, και αν φτάσουν στην Ευρώπη εργαλειοποιούνται σαν πολιτικά και θρησκευτικά πιόνια.
Δεδομένης αυτής της στρατηγικής της Τουρκίας, η Ευρώπη, σε μειονεκτική θέση, δεν μπορεί παρά να πληρώνει το αντίτιμο ώστε να επικεντρωθεί στην οικονομική της ευημερία και να αποφύγει τον, από κάποιους αποκαλούμενο, υβριδικό πόλεμο εναντίον της.
Δεδομένου ότι η Ελλάδα προασπίζεται το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, που ευλόγως την συμφέρει, η Τουρκία ερμηνεύει κατά το δοκούν το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως την συμφέρει, ισχυριζόμενη ότι η δική της ερμηνεία είναι η σωστή.
Προφανώς δεν υπάρχουν πάντα ισορροπίες ή, όπως βλέπετε, τα υποτιθέμενα σημεία ισορροπίας μπορεί να είναι ατυχή.
Ο κ. Ερντογάν θέλει να είναι ο ηγεμόνας του Ισλαμικού κόσμου ανεξάρτητα από το τι θέλει ο Ισλαμικός κόσμος, αλλά ο Ισλαμικός κόσμος, εν γένει, και ιδίως η Σαουδική Αραβία, δεν θέλει να ηγεμονευθεί από την Τουρκία.
Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι προασπίζεται τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ εναντίον της Ρωσίας και εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, αλλά όμως συνεργάζεται και με τους δύο, έστω σε κάποιο βαθμό. Επίσης συνεργάζεται με το Ιράν και την Κίνα. Δεδομένης αυτής της στρατηγικής, Οι ΗΠΑ δεν εμπιστεύονται την Τουρκία.
Οι Αμερικανοί απεχθάνονται αυταρχικά καθεστώτα ιδίως όταν είναι ταυτόχρονα απρόβλεπτα (π.χ., Ιράν, Βόρεια Κορέα). Η Τουρκική συμπεριφορά δεν συνάδει με αυτή την αρχή.
Οι Γάλλοι με τους Αιγύπτιους έχουν διαφορετικά συμφέροντα στη Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο από τους Τούρκους.
Οι Ισραηλίτες, επίσης, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν διαφορετικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο με την Τουρκία.
Οι Κούρδοι και οι Αρμένιοι με τους Τούρκους είναι άλλο παράδειγμα.
Εν κατακλείδι, ο κ. Ερντογάν με τις ηγεμονικές φαντασιώσεις του κατόρθωσε να συσπειρώσει πολλά και ισχυρά κράτη εναντίον της Τουρκίας και να προσδώσει πολλούς συμμάχους στην Ελλάδα.
Κατόρθωσε επίσης να συσπειρώσει τους Έλληνες και να προκαλέσει έναν αμυντικό επανεξοπλισμό που θα ήταν αδιανόητος κάτω από κανονικές συνθήκες, δεδομένων των οικονομικών συγκυριών.
Όπως λέει και ένας φίλος, “πρέπει να κάνουμε άγαλμα τον Ερντογάν.” Δεν θα έλεγα να κάνουμε άγαλμα τον κ. Ερντογάν, αλλά μπορούμε να επωφεληθούμε, και ήδη επωφελούμεθα, από τα στρατηγικά του λάθη που ήταν επιζήμια μεν για την Τουρκία, επωφελή δε για τον κ. Ερντογάν προσωπικά.
Η Τουρκία γίνεται ταχέως αυτό που λέμε rogue state (δηλαδή ταραχοποιό ή μη-καλόβουλο κράτος).
Δεδομένης αυτής της συμπεριφοράς, η βέλτιστη στρατηγική για την Αμερική είναι να αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων και να υποστηρίξει τη δημιουργία κουρδικού κράτους στο μαλακό υπογάστριο της Τουρκίας, ιδίως επειδή οι Κούρδοι καταπολέμησαν εντυπωσιακά το Ισλαμικό Κράτος.
Έτσι δεν θα έχει ανάγκη την Τουρκία. Οι κοσμογονικές αλλαγές δεν είναι διόλου απίθανες.
Τελειώνοντας, ο κ. Ερντογάν θεωρεί ότι δεν έχει ευρεία λαϊκή υποστήριξη, συνεπώς συμπεριφέρεται αυταρχικά.
Δεδομένου ότι συμπεριφέρεται αυταρχικά, δεν έχει ευρεία λαϊκή υποστήριξη.
Αυτή είναι μία «ισορροπία» η οποία δυστυχώς για εκείνον είναι βραχυχρόνια.
Όπως οι πρόσφατοι πολιτικοί κλυδωνισμοί στην Τουρκία καταδεικνύουν, όσο μειώνεται η λαϊκή υποστήριξη, τόσο γίνεται πιο αυταρχικός. Και όσο γίνεται πιο αυταρχικός, τόσο μειώνεται η λαϊκή υποστήριξη μέχρι εξαλείψεως. Δηλαδή, φαύλος κύκλος.
* Ο Φάνης Τσουλουχάς facebook.com/theofanis.tsoulouhas είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μερσέντ. Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντίκεινται στον φίλο Τουρκικό λαό αλλά στην τωρινή ηγεσία του, και δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.
